Η καλλιτέχνις δίπλα στο έργο της
Κόσμος Ελλάς
(Από την ατομική της έκθεση,
στα Ηνωμένα Έθνη)
Ηλιακό Κοσμικό
Διαστημική Έκρηξη
Οραματισμός
Μορφές Εξέλιξης
Ανάδυση
Μορφές Ενέργειας
Κοσμική Ενέργεια
Οραματισμός
Υπεργήινο
ΚΡΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΗΣ
Τα έργα της Έφης Αθανασίου αντιπροσωπεύουν ορισμένες φάσεις μιας οργανικής εξέλιξης, μια πορεία. Η πορεία αυτή αρχίζει με τη διάθεση να εκφραστεί το αίσθημα του περιβάλλοντος κόσμου (απεικόνιση τοπίου, νεκρής φύσης, πορτραίτου).
Προχωρώντας προοδευτικά σ' αυτή την εξέλιξη, η λειτουργία της απεικόνισης, που περιλαμβάνει και την ανθρωποκεντρική, υποχωρεί μπροστά στο όραμα των δυνάμεων του σύμπαντος, που υποβάλλει την κοσμική διάσταση και μια νέα διπλή και παράλληλη μορφή εμφανίζεται, ελεύθερου χώρου και γεωμετρικής σύνθεσης, που ολοκληρώνεται το 1975.
Εισάγει την έκφραση ενός θεμελιώδους συστατικού της φύσης και σαν αποτέλεσμα της ανθρώπινης ύπαρξης, την ενέργεια που υπάρχει σε κάθε μόριο ύλης, λειτουργώντας με έναν ασύλληπτο δυναμισμό, που δημιουργεί την απειρία των μορφών και όπως αποδεικνύεται από την πιο προχωρημένη επιστημονική έρευνα του αιώνα (Eisenberg, Einstein, Max Planck, A. Hermann, D. Lawden) ενεργεί σαν παγκόσμιο πνεύμα και ψυχή, που δημιουργεί, ελέγχει και ρυθμίζει τα πάντα.
Μέσω αυτής της διπλής, παράλληλης και ενοποιημένης έκφρασης της ενέργειας, η ζωγραφική αυτή, αποσκοπεί στη συνειδητότητά της, που θα μπορούσε να συμβάλλει σε ένα άλλο επίπεδο διανθρώπινων σχέσεων.
Στην τελευταία φάση, πέρα από τον ενεργειακό χαρακτήρα των έργων, ολοκληρώνεται και η θεραπευτική λειτουργία του χρώματος, στη ζωγραφική, που εισάγεται, για πρώτη φορά από την Έφη Αθανασίου, μετά από πολλά χρόνια προοδευτικής εξέλιξης σ' αυτή.
Οι θεραπευτικές ιδιότητες του χρώματος βασίζονται, σε πολύ εκτεταμένη επιστημονική βιβλιογραφία, που η Έφη Αθανασίου περιλαμβάνει στο βιβλίο της "Η θεραπευτική του χρώματος και η εφαρμογή του στη ζωγραφική", που εκδόθηκε, το 2002 από τον Εκδοτικό Όμιλο ΙΩΝ.
Η Έφη Αθανασίου έχει επίσης εφαρμόσει τις σχετικές αντιστοιχίες χρώματος και μουσικής, με εξαιρετικά αποτελέσματα σε μουσικές συνθέσεις.
"...Πρόσφορη να δεχτεί κάθε ομορφιά αυτής της πανάρχαιας τέχνης - ο άνθρωπος πρώτα εζωγράφισε και ύστερα έχτισε. Τούτο σημαίνει ότι η ανάγκη αυτή να εκφραστεί ήταν πρωταρχική.
Η τέχνη της Έφης Αθανασίου είναι σαφώς υπερβατική, μεταφυσική και υπερούσια. Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος με τον οποίο εργάζεται.
Το πνεύμα της εισχωρεί μέσα στα αντικείμενα, διατρέχει την εσωτερικότητά των, διασπά το φαινόμενο και συλλαμβάνει την ουσία - που τελικά ανακύπτει ως ένα νέο ολοζώντανο φαινόμενο που μας πείθει ότι κατάγεται από τον κόσμο του πνεύματος και της ψυχής.
Ο τρόπος που φανερώνει την ουσία είναι πράγματι αποκαλυπτικός και συνάμα εκρηκτικός και ανάλαφρος, θα έλεγα αέρινος.
Το πνεύμα θριαμβεύει σ' αυτήν την υπερνίκηση του πεπερασμένου. Το να πας πέρα από αυτό που βλέπεις εγώ το ονομάζω ελευθερία - και η Έφη Αθανασίου με το έργο της προχωρεί πέρα από τα δεδομένα των αισθήσεων και γι' αυτό κάθε έργο της είναι και έργο ελευθερίας.
Αυτήν την δημιουργική ελευθερία την χαίρομαι απόλυτα γιατί είναι αποτέλεσμα πνευματικής πάλης."Ι. Ν. ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
Ακαδημαϊκός
Οκτώβριος 1979
Η Ζωγραφική της Έφης Αθανασίου
Αναζητήσεις, χαρακτηριστικά και εκφραστικό περιεχόμενοΜε σπουδές στη σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, ζωγραφικής, με το Γιάννη Μόραλη και τον Γ. Μαυροΐδη και Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, η Έφη Αθανασίου και με πολλές εκθέσεις στο εσωτερικό και το εξωτερικό, συνεχίζει τις αναζητήσεις και διευρύνει τις κατακτήσεις της.
Ζωγράφος και λογοτέχνης, διακρίνεται για τις προσπάθειές της σε διάφορες κατευθύνσεις και κινείται με άνεση περισσότερο στο κλίμα των εξπρεσσιονιστικών τάσεων και των συμβολικών τύπων.
Και την έκταση των αναζητήσεων και το χαρακτήρα της ζωγραφικής της γλώσσας έρχεται να μας την δώσει και με τη ζωγραφική της των τελευταίων χρόνων.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι την Αθανασίου δεν την ενδιαφέρει η εξωτερική οπτική πραγματικότητα παρά μόνο σαν ερέθισμα, που θα της επιτρέπει να προχωρήσει σε διατυπώσεις, που διακρίνονται για τη δύναμη υποβολής του χρώματος και την έκφραση των καθαρά προσωπικών της οραμάτων.
Έτσι, σε χαρακτηριστικές προσπάθειές της με σχηματοποιημένα παραστατικά στοιχεία και την ελευθερία της οργάνωσης, τον καθοριστικό ρόλο των χρωματικών αξιών και τον προβληματικό χώρο, ενδιαφέρεται και κατορθώνει να υποβάλει ενέργειες, να εκφράσει δονήσεις, να παρουσιάσει περισσότερο το γίγνεσθαι και λιγότερο το είναι.Πρόκειται ουσιαστικά για μια καθαρά προσωπική εξπρεσσιονιστική γλώσσα, στην οποία τα χρώματα δεν παραμένουν μόνο εκφραστικές αξίες αλλά είναι και δυνατότητες για την επιβολή περισσότερων συμβολικών προεκτάσεων. Τα χρώματά της ρευστά και ελεύθερα, με μελετημένες αντιθέσεις θερμών και ψυχρών τόνων, ενεργητικά και συχνά επιθετικά, νοηματοδοτούν τον ακαθόριστο χώρο, τον πλουτίζουν με δυνάμεις και δίνουν κάθε κατηγορίας εκφραστικές προεκτάσεις στη ζωγραφική επιφάνεια.
Στο κλίμα μιας ζωγραφικής που αξιοποιούνται οι κατακτήσεις του αφηρημένου εξπρεσσιονισμού, χωρίς να θυσιάζονται εντελώς και τα παραστατικά στοιχεία, τα έργα της Αθανασίου διακρίνονται για την εκφραστική δύναμη του χρώματος και για τις περισσότερο μεταφορικές και συμβολικές προεκτάσεις τους. Μια σειρά από νέα χαρακτηριστικά σημειώνει κανείς σε μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές προσπάθειές της και αυτά είναι η στροφή της στα κυκλικά θέματα, τα γραμμικά στοιχεία και το μεγαλύτερο αυτοματισμό της γραφής της. Μάλιστα σε μερικές περιπτώσεις τονίζεται σαφέστερα ο ρόλος του κενού χώρου και η έμφαση στην κίνηση που πλουτίζουν και με νέες εκφραστικές προεκτάσεις τα έργα της. Γιατί τώρα η ζωγραφική της γλώσσα με την χρησιμοποίηση νέων συνδυασμών και την έμφαση στην κυκλική κίνηση, τον ενεργητικό χαρακτήρα του χρώματος και την αντίθεση κενού και γεμάτου χώρου, καταλήγει σε σύνολα που διακρίνονται για τον εσωτερικό πλούτο και την εκφραστική τους δύναμη. Μάλιστα η ελευθερία της πινελιάς της με την έμφαση και σε καλλιγραφικούς τύπους έρχεται να εκφράσει καλύτερα εσωτερικές δονήσεις και εξωτερικές δυνάμεις και θα κάνει πρόσωπα τα οράματα της. Πρόκειται ουσιαστικά για μια ζωγραφική του χρώματος περισσότερο που στην κατεύθυνση των εξπρεσιονιστικών τάσεων διακρίνεται για την εσωτερικότητα της σύλληψης και τον πλούτο της έκφρασης, την δύναμη υποβολής της και την ασφάλεια των διατυπώσεων της.Αθήνα Σεπτέμβριος 1991
ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΧΡΗΣΤΟΥ
Καθηγητής της Ιστορίας της τέχνης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Ακαδημαϊκός.
Ρυθμοί Ενέργειας στη ζωγραφική της Έφης Αθανασίου
Η ζωγραφική της Αθανασίου δείχνει μια οργανική εξέλιξη. Είναι μια πορεία που αρχίζει με τη θέληση να εκφρασθεί το αίσθημα του περιβάλλοντος κόσμου.
Στην πρώτη φάση την εξπρεσιονιστική τάση, στην απεικόνιση του τοπίου, νεκρής φύσης και πορτραίτου, διαδέχεται μια περίοδος γεωμετρικής διάθεσης, που φέρνει ένα νέο στοιχείο στην εξέλιξη του ύφους (style).
Το σύνολο της πρώτης φάσης, που χαρακτηρίζεται από την ψυχογραφική αντίληψη του θέματος, φανερή ακόμη και στο τοπίο, τη νεκρή φύση και την προσωπογραφία εκφράζει μια ικανότητα βαθειάς διείσδυσης.
Η επόμενη φάση αποτελείται από οραματικά τοπία και γεωμετρικές συνθέσεις. Το φως είναι εσωτερικό, ενσωματωμένο στο χρώμα. Τα αντικείμενα έχουν ενσωματώσει το φως. Από την ένωση των δύο αυτών φάσεων προκύπτει η επόμενη φάση, όπως εκδηλώνεται στα υπερβατικά κοσμικά τοπία που φθάνουν σε ένα ενωποιημένο ύφος (style).Όπως αναφέρει ο Γάλλος κριτικός Reva Remy:
"To κοσμικό μεταφυσικό όραμα, αυτής της Ελληνίδας καλλιτέχνιδας, μας αποκαλύπτει τα βάθη μιας ψυχής με ευγένεια και καθαρότητα, η παλλόμενη από ευαισθησία παλέττα της μεταγράφει τους λαβύρινθους της συμπαντικής περιπέτειας με συγκίνηση και λεπτότητα". (Μετάφραση από το Γαλλικό).Μια ανεξαρτησία στην εκλογή όσο και στον χειρισμό του θέματος εκδηλώνεται εδώ. Ο ρυθμός, στη φάση αυτή, γίνεται ευρύτερος με μια ασυνήθιστη τολμηρότητα και δύναμη στη χρωματική κλίμακα και ελεύθερο δυναμισμό στον χρωστήρα. Η απόλυτα αυθόρμητη έμπνευση και η τελείως προσωπική τεχνική και αίσθηση του χρώματος, έχουν σαν αποτέλεσμα μια δυνατή ενότητα της σύνθεσης και κάνει το έργο αδύνατο να αντιγραφεί. Η ρευστότητα του χειρισμού ενισχύει τη δυναμική και ζωγραφική ενότητα. Η μορφή (φόρμα) και το χρώμα φορτίζονται, με μια καθαρά πνευματική έννοια, καθώς ελαττώνεται η ομοιότητα με τον φυσικό κόσμο.
Ο Γάλλος κριτικός Lucien Mandose αναφέρει:
"Σ΄ ένα παράλληλο σύμπαν μας οδηγεί το γοητευτικό ταλέντο της Έφης Αθανασίου, καλλιτέχνιδας εκπλεπτυσμένης και λυρικής που διαθέτει μία χρωματική κλίμακα τεράστιας ποικιλίας. Ο κόσμος σε έκρηξη, που μας περιγράφει με μια πινελιά, ρευστή, ανασυντίθεται σε ένα πλαστικό σχήμας μιας αυστηρής γεωμετρίας, όπου η φόρμα (μορφή) φθάνει την πλήρη της πυκνότητα". (Μετάφραση από το Γαλλικό)Στην ακόλουθη φάση η κίνηση εκφράζει την ενέργεια, που υπάρχει στο σύμπαν, με μια ενστικτώδη σιγουριά και οραματική δύναμη, που αποδίδει, στη ζωγραφική αυτή, μια υπερβατική ποιότητα. Η συνειδητότητα ενός υπερβατικού υπόβαθρου της ανθρώπινης ζωής τονίζει τον πνευματικό χαρακτήρα. Στη φάση αυτή η ανθρωποκεντρική έννοια υποχωρεί προς το όραμα των δυνάμεων του σύμπαντος. Το υπερβατικό που εισάγεται εκρήγυνται μέσα στο φυσικό, με μια πρωταρχική ακατανίκητη δύναμη και υποβάλλει την κοσμική διάσταση. Η τολμηρότητα του ζωγραφικού οράματος δείχνει ότι στηρίζεται σε απόλυτα εσωτερικές πηγές.
Η Γαλλίδα κριτικός Μari Jo αναφέρει:
"Η Έφη Αθανασίου παίζει με τον κύκλο και μια ζωγραφική τάσης κοσμικής. Φαντάζεται κάποιος πολύχρωμα άστρα που εκρήγνυται σαν διάττοντες. Οι λεπτομέρειες είναι κάποτε περίεργες αλλά θαυμάσιες, στην αντιπαράθεση των χρωμάτων τους". (Μετάφραση από το Γαλλικό)Η εντύπωση ενός άπειρου χώρου, δίνει το αίσθημα μιας υπέρτατης ενότητας, στην οποία υποτάσσονται όλα και φέρνει ένα καθαρό, στο περιεχόμενό του, μήνυμα. Την ιδέα και πραγματικότητα της ενότητας στο σύμπαν.
Προχωρώντας προοδευτικά, στην εξέλιξη αυτή, η Αθανασίου φθάνει στην ολοκλήρωση των μορφών, που δείχνουν τον ουσιώδη χαρακτήρα της φύσης (που περιλαμβάνει και τον άνθρωπο επίσης) την ενέργεια που υπάρχει παντού και συντηρεί τα πάντα.
Το θέμα των απεικονίσεων αυτών, αν και είναι σύνθετο (μια ποικιλία μορφών ελεύθερων και γεωμετρικών) είναι, συγχρόνως, τελείως μοναδικό. Εκφράζει την ενέργεια, στην κοσμογονική της κίνηση.
Τα μορφολογικά στοιχεία, με τα οποία η Αθανασίου επιτυγχάνει το σκοπό της δημιουργίας της, είναι δύναμη, κίνηση και μια τεράστια χρωματική κλίμακα, που συγκλίνουν όλα στη δημιουργία ενός κοσμικού οράματος υπερβατικής ουσίας (έννοιας).
Η ασυνήθιστη αίσθηση ομορφιάς, στη λειτουργία του χρώματος της Αθανασίου, οφείλεται στην άμεση σύνδεση με το φως, που το κάνει να πάλλεται, δίνοντάς του μια καινούργια εικόνα με κάθε αλλαγή φωτισμού, ειδικότερα φυσικού. Κάθε έργο της είναι σαν μια ποικιλία εναλλαγών κατά τις διάφορες ώρες της ημέρας.
Στις συνθέσεις της ισορροπούν σε λυρική πολυφωνία περιστρεφόμενες κινητοποιημένες μάζες, με δυνατές και αρμονικές αντιστίξεις, που έχουν τολμηρά συλληφθεί σαν μορφές ενέργειας και φωτός, που υποτάσσονται στη γενική κινητική δομή.
Οι τολμηρές συνθέσεις της βασίζονται σ' έναν οραματικό συμβολισμό, που μας δείχνει το αιώνιο σύμπαν στην εξελιγκτική του κίνηση.
Η δομή της μορφής γίνεται, με καθαρά δυναμικά χρώματα σε μια πολλαπλή, αλλά συγχρόνως ενιαία σύνθεση, που ενώνει το περιεχόμενο με τη μορφή.Ο κριτικός Νέας Υόρκης, Palmer Poroner, γράφει στο περιοδικό Art Speak:
"Tα έργα της Έφης Αθανασίου, σ' αυτή την έκθεση, γεμάτα εκτυφλωτικά λαμπερό χρώμα έχουν τον τίτλο "Κοσμικός Συμβολισμός", έχουν όμως ακόμη, στην εσωτερική δυναμική τους, τη ζωτικότητα μιας αέναης κίνησης. Λάμψεις από κίτρινο, κόκκινο και γαλάζιο φαίνονται να περιστρέφονται γύρω από έναν λευκό θερμό πυρήνα.
Αν και το θέμα της είναι Κοσμικό η Αθανασίου διατηρεί την ανθρώπινη επαφή και σ' αυτό το εσώτερο κέντρο φαίνεται κάποτε σαν μια αφηρημένη ανθρώπινη φιγούρα. Στις συνθέσεις μεγάλων διαστάσεων η Αθανασίου απολαμβάνει πιο πολύ την ελευθερία της φόρμας στην κινητική της ρευστότητα.
Τα εξωτερικότερα χρώματα φαίνονται να σχηματίζουν επίσης τις δικές τους αντιστεκτικές φιγούρες, όπως για παράδειγμα στην "Ενότητα Κόσμων" στην έγχρωμη αναπαραγωγή της δεύτερης σελίδας αυτής της έκδοσης.
Υπάρχει μια ισχυρή μυστικιστική δύναμη σ' αυτά τα έργα, ειδικότερα στη φωτεινή κεντρική απεικόνιση και τόσο περισσότερο μυστικιστική όσο γίνεται πιο λαμπερή και πιο αφαιρετική.
Αυτή η ενοποιητική κεντρική φιγούρα δίνει στη ζωγραφική της Έφης Αθανασίου περισσότερο ζωγραφικό δυναμισμό και ιδιαίτερη συγκινησιακή έλξη". (Μετάφραση από το Αγγλικό)Η ζωγραφική της Αθανασίου έχει, από την αρχή της καριέρας της, χαρακτηρισθεί, από τους κριτικούς, ως ζωγραφική μεγάλου κολορίστα.
Στην τελευταία φάση της δουλειάς της, όμως η Αθανασίου έχει επιτύχει ένα ακόμη βήμα στην κατεύθυνση αυτή. Μετά από μεγάλη έρευνα στις θεραπευτικές δυνάμεις του χρώματος, βασισμένη στην υπάρχουσα εκτεταμένη βιβλιογραφία, έχει εισάγει τη θεραπευτική εφαρμογή του χρώματος στη ζωγραφική, που την αναλύει στο βιβλίο της "Η θεραπευτική του χρώματος και η εφαρμογή της στη ζωγραφική". Εκδοτικός Όμιλος ΙΩΝ, Αθήνα 2002.
Τα χρώματα που χρησιμοποιεί, σε εφαρμογές στα έργα της, είναι δυνατά, καθαρά χρώματα που, σύμφωνα με την υπάρχουσα σχετική βιβλιογραφία, μπορούν να είναι θεραπευτικά για το σώμα και την ψυχή.
Με τον τρόπο αυτό, ενώνει την εγγενή αξία τους, με την πρακτική θεραπευτική εφαρμογή.
Έργα διάφορων φάσεων της Αθανασίου έχουν με επιτυχία μεταφερθεί σε δημιουργίες τοιχοταπήτων χαλιών και βιτρώ που εκτείνουν τη θεραπευτική χρήση και εφαρμογή των χρωμάτων τους.
Η τελευταία φάση της δουλειάς της Αθανασίου περιλαμβάνει τα μεγάλων διαστάσεων (2,40Χ4,20 μ.) τρίπτυχα: "Ενεργειακά Κέντρα" και "Κοσμοδυναμική Γεωμετρία".
Στη φάση αυτή τα έργα της Αθανασίου αποσκοπούν να εκφράσουν, σε διάφορες απεικονίσεις τολμηρών συνθέσεων, σε χρωματική κλίμακα μεγάλης ποικιλίας, τελείως προσωπική τεχνική και έντονη αίσθηση του χρώματος το θέμα που απολύτως την κατέχει: την Ενέργεια στην κοσμογονική της κίνηση, που δημιουργεί, συντηρεί και κινεί τα πάντα.
Τα έργα αυτά, πέρα από την αρμονία και τη δύναμη των κινητικών μορφών και χρωμάτων, που είναι ευχάριστα στο μάτι, έχουν ένα μήνυμα, που συγκλίνει με την πιο προχωρημένη έρευνα του αιώνα (Eisenberg, Einstein, Max Planck, A. Hermann, D. Lawden).
Το μήνυμα αυτό είναι ότι η ενέργεια, που υπάρχει σε κάθε μόριο ύλης, δημιουργώντας την απειρία των μορφών, ενεργεί ως παγκόσμιος νους και ψυχή (συνειδητότητα) που δημιουργεί, συντηρεί και κινεί τα πάντα στην υπέρτατη δόνησή της.
Η πιο ταιριαστή κατάληξη στην παρουσίαση, των έργων, της Αθανασίου, θα ήταν αναμφίβολα οι τρεις λέξεις που αναφέρονται στην τιμητική παρουσίαση του βιογραφικού της, στο Who is Who, in International Art (Έκδοση 1996-1997) που τέλεια τα χαρακτηρίζει:
"Ενεργειακά, Κοσμοδυναμικά, Χρωμοθεραπευτικά".
Η κριτική του Α. Doras είναι μια πλήρης εξέταση και εκτίμηση της δουλειάς της Αθανασίου, που ρίχνει φως σε όλες της τις φάσεις.
Αθανασίου, Σύμπαν και Αιωνιότητα
Η ζωγραφική της Έφης Αθανασίου, όπως την έχουμε παρακολουθήσει, στη μακριά πορεία της, παρουσιάζει έναν αριθμό χαρακτηριστικών, στα οποία θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή, γιατί δείχνουν το διαμέτρημα της καλλιτέχνιδος αυτής.
Η ζωγραφική της είναι απόλυτη, σε αντίθεση με την προγραμματική ζωγραφική και είναι απόλυτα προσωπική. Αρχίζει με αρχαϊκότητα (naivity), όπως κάθε ανανεωτική τέχνη και καμιά επίδραση δεν μπορεί να ανιχνευθεί σ' αυτή.
Η δουλειά της έχει σοβαρότητα και ειλικρίνεια στη σύλληψη και αποφεύγει τους εντυπωσιασμούς (effects), για το λόγο αυτό θα μπορούσε να μην προσελκύσει την προσοχή που της οφείλεται.
Έχει, από την αρχή, απορρίψει την "δεξιοτεχνία".
Η ενστικτώδης γλώσσα της, αντίθετα, τεκμήριο γνησιότητας, έχει δημιουργήσει και διατηρήσει μια ποιότητα αυθόρμητης έμπνευσης.
Έχει διαφυλάξει στα ζωγραφικά της μέσα ένα θετικό και ασφαλές ζωγραφικό ένστικτο, που βεβαιώνει μια δυνατή θέληση.
Το ένστικτο αυτό ενισχύεται από μια ικανότητα για οξύτατη και ακριβή παρατήρηση, φανερή από τα πρώτα της έργα, που έχει σαν αποτέλεσμα την ποικιλία και ζωντάνια της έκφρασης.
Υπάρχει μια προοδευτική εξέλιξη, προς καθαρά ζωγραφικά μέσα.
Η λυρική της φαντασία εκδηλώνεται στο χρώμα.
Το αίσθημα και η έκφραση του χρώματός της δείχνει σπάνιες ποιότητες κολορίστα. Ο φωτισμός είναι εντελώς εσωτερικός, ενσωματωμένος στο χρώμα. Μέσα σ' αυτά τα, έντονα δυναμικά, χρώματα βλέπουμε και τη δόνηση του φωτός.
Η ρευστότητα του χειρισμού της ενισχύει τη δυναμική ποιότητα και τη ζωγραφική ενότητα.
Η αίσθηση και το αίσθημα μετουσιώνεται στιγμιαία, με όλα τα απρόβλεπτα επεισόδια της άμεσης πινελιάς σε μεγάλη ζωγραφική ελευθερία, που μεταδίδεται στον θεατή. Η εκφραστική χειρονομία της ψυχής μεταφέρεται άμεσα στην αποφασιστική φορτισμένη δυναμικά πινελιά.
Η ταχύτητα αυτή της εκτέλεσης δίνει ένα αίσθημα γνώσης και δύναμης και το τελικό αποτέλεσμα δεν δείχνει καθόλου προσπάθεια και έτσι επιτυγχάνεται αυτή η ποιότητα δύναμης και ζωτικότητας.
Ένα από τα πιο καταπληκτικά χαρακτηριστικά, στη ζωγραφική της Έφης Αθανασίου, είναι η έκφραση της κίνησης στο χώρο που είναι το πιο σημαντικό αισθητικό στοιχείο. Η συμφωνία και εναρμόνιση αποκλινόντων στοιχείων με τη δυναμική τάση της κίνησης, εξασφαλίζει μια άθραυστη ενότητα μεταξύ των μερών του συνόλου (η οποία αποτελεί χαρακτηριστικό των μεγάλων έργων). Τίποτε δεν μπορεί να αφαιρεθεί και για το λόγο αυτό το έργο δεν μπορεί να επαναληφθεί ή να αντιγραφεί. Η εντύπωση αυτή του ανεπανάληπτου δίνει το ύφος (style) στη δουλειά της Αθανασίου.
Η δόμηση της μορφής πραγματοποιείται με μια, συνήθως, απλή αλλά κάποτε ιδιαίτερα πολυσύνθετη σύνθεση, που ενώνει, την ουσία με τη μορφή. Υπάρχει ενότητα αισθήματος, που εκδηλώνεται στα διάφορα μέρη και μια απλότητα σχέσεων μεταξύ τους. Μια ποικιλία είναι, συγχρόνως, φανερή σε κάθε έργο καθώς και στο σύνολο της δουλειάς της, που δείχνει διαφορετικότητα στην ενότητα.
Η ζωγραφική αυτή φθάνει τελικά σε μια ποιότητα δόνησης, που υποβάλλει και εκφράζει την ενέργεια, που υπάρχει σε όλα τα πράγματα και τα όντα.
Το θέμα, που είναι το σύμπαν, έχει ανυψωθεί στη δύναμη ενός συμβόλου. Ο μακροσκοπικός του χώρος επεκτείνει τη συνειδητότητα σ' ένα νέο κόσμο.
Η τολμηρότητα του ζωγραφικού αυτού οράματος δείχνει ότι η ζωγραφική αυτή προέρχεται από εσωτερικές πηγές.
Οι τολμηρές αυτές συνθέσεις βασίζονται σ' έναν οραματικό συμβολισμό, που δείχνει το σύμπαν στην εξελεκτική του κίνηση. Τα στοιχεία που συμβολίζονται έχουν συλληφθεί σαν δυνάμεις ενέργειας.
Ακόμη και στα μικρότερα έργα υπάρχει μια ενδεικτική του απείρου κλίμακα, που δίνει την κοσμική διάσταση και προικίζει τη ζωγραφική αυτή με την αίσθηση του μνημειώδους. Υπάρχει μια λυρική πολυφωνία δυνατών αντιστίξεων που έχουν τολμηρά συλληφθεί σαν μορφές ενέργειας (φωτός) και υποτάσσονται στη γενική κινητική δομή.
Η κοσμική κίνηση υποβάλλεται από το φως και το έντονο χρώμα. Η ζωγραφική της Αθανασίου απορρίπτει το σκοτάδι. Όλα τα χρώματα είναι φωτεινά και έντονα και αυτό είναι επίσης ένα μέρος του συμβολισμού τους, που έχει μια λειτουργική επίδραση χαράς για το θεατή.
Υπάρχει μια εντύπωση μιας υπέρτατης ενότητας, στην οποία τα πάντα υποτάσσονται, που προέρχεται από τις αντιθέσεις και την ενότητα κάθε μέρους και κάθε ενός από τους πίνακές της και μεταφέρεται στον γενικό συμβολισμό της ζωγραφικής της Έφης Αθανασίου.
Η φόρτιση των μορφών και του χρώματος με καθαρά πνευματικές αξίες ελαττώνει την ομοιότητα με τον φυσικό κόσμο και η ζωγραφική γίνεται οραματική. Δείχνει μια εμπειρία του υπερβατικού υπόβαθρου της ανθρώπινης ζωής.
Υπάρχει μια αίσθηση πληρότητας στη ζωγραφική της Αθανασίου, που εκπέμπει μια αυξημένη συνειδητότητα, που είναι η ουσία της αισθητικής εμπειρίας.
Η μεταγραφή του σύμπαντος, σε δονήσεις καθαρών χρωμάτων και φωτός, προσφέρουν στη φαντασία απεριόριστες δυνατότητες. Γίνονται ένα μουσικό πληκτρολόγιο (Clavier) το μοτίβο του οποίου μπορεί πάντοτε να είναι σε ελεύθερο αυτοσχεδιασμό. Η κοσμική εικόνα δημιουργείται συχνά με μια ανοιχτή φόρμα, στην οποία το φως πάλλεται με χρώμα.
Οι συνθέσεις είναι τολμηρά ασύμμετρες, με έμφαση στο άνοιγμα, που υποβάλλει το άπειρο. Η ζωγραφική της Αθανασίου συνδυάζει τέτοιες σπάνιες ποιότητες, όπως είναι η οραματική πνοή με τη ζωντάνια της αμεσότητας.
Η προοπτική, που η Αθανασίου κατορθώνει να δημιουργήσει στα έργα της, πραγματοποιεί μια νέα δομή διαστήματος (space) για την έκφραση του κοσμικού δυναμισμού. Είναι ο φορέας του απείρου, με δυναμική που αποκαλύπτει μια άπειρη θέα.
Με τη διάλυση της εξωτερικής σταθερότητας της μορφής κάνει δυνατό το όραμα μιας εσωτερικής πραγματικότητας.
Η Αθανασίου δεν απεικονίζει τη συνηθισμένη πραγματικότητα, αλλά εκτείνει τη συνειδητικότητα σ' ένα νέο κόσμο, που αυτή έχει ανακαλύψει.
Εκφράζει το αόρατο μέσα στον ορατό κόσμο.
Η ενότητα του ύφους (style), της Αθανασίου, δεν είναι, κάτι που έχει τυχαία επιτευχθεί, αλλά η κατάληξη μιας μακράς έρευνας, συνδυασμένης με μια σειρά άλλων παραγόντων, όπως η γνώση των μέσων της και η εξεύρεση του κατάλληλου εκφραστικού τρόπου.
Η Αθανασίου έχει σίγουρα την ικανότητα μιας βαθειάς συνειδητικότητας, που την εκφράζει. Η συνειδητότητα αυτή είναι ένας αγώνας μιας ολόκληρης ζωής, στη σιωπή (με διαστήματα, ορισμένες φορές, μακράς απουσίας από τη δημόσια ζωή) για να εισδύσει στον εαυτό της, για την κατανόηση της εσωτερικής ζωής του ανθρώπου και τότε να την εκφράσει στην τέχνη της.
Η εσωστρεφής έννοια στο έργο της Αθανασίου, με έρευνα για την πνευματική δύναμη του ανθρώπου, που ελέγχει τη ζωή του, από την προέλευσή του ως την εξέλιξή του, είναι το κλειδί για τη ζωγραφική της.
Ο χαρακτήρας της ζωγραφικής της Αθανασίου, είναι απόλυτα πνευματικός και όχι διανοητικός (που σημαίνει εγκεφαλικός).
Καμιά, ίσως, άλλη έκφραση τέχνης, δεν αποδεικνύει καλύτερα το λατινικό ρητό "Manus Animan Pinxit", (το χέρι ζωγραφίζει την ψυχή). Η τέχνη της Αθανασίου είναι το γέννημα της ψυχής.
Με τις συνθέσεις της, που απεικονίζουν την ενέργεια στο σύμπαν, η Αθανασίου ταυτίζεται με το σύμπαν, στο οποίο πολλές φορές δείχνει αντίθετες δυνάμεις που ισορροπούν. Το διάστημά της είναι μόνο κενό, όταν απεικονίζεται η καθαρή ενέργεια. Είναι συνήθως κατοικημένο από αφαιρετικές κινητικές μορφές (figures), σε εφκραστικές στάσεις και κινήσεις.
Οι μορφές αυτές μοιάζουν σαν σύμβολα μιας ανθρωπότητας, που κατοικεί αυτό το σύμπαν που την ενώνει ολόκληρη.
Αν θέλουμε να είμαστε δίκαιοι με την καλλιτέχνιδα, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε, στη ζωγραφική της, όχι μια υπεροχή βαθμού (να ξεπερνάει τους άλλους) αλλά μια υπεροχή είδους, στη ζωγραφική της, γιατί επιχειρεί να εκφράσει την υπέρτατη ενέργεια που στηρίζει τα πάντα και είναι επίσης η ύπαρξη του ανθρώπου και ίσως η αθανασία του.
Η σημαντικότητά, γι' αυτό της καλλιτέχνιδας αυτής (διαμέτρημα και ακτίνα) είναι ανάλογη όχι μόνο με την εξωτερική μορφή της δουλειάς της, αλλά με τον θεμελιώδη χαρακτήρα της, να εκφράσει την ενότητα, σε κάθε τι στο σύμπαν, που περιλαμβάνει και τα ανθρώπινα όντα.
Η μοναδικότητα, ίσως, αυτή στην αυτόνομη δημιουργική δουλειά της Αθανασίου, στον πνευματικό της χαρακτήρα, την τοποθετεί στην περιοχή του μνημειακού (monumental) και του υψηλού (sublime).
Η ζωγραφική της Αθανασίου είναι μια οργανική εξέλιξη. Είναι μια πορεία, που αρχίζει με τη θέληση να εκφρασθεί το αίσθημα του περιβάλλοντος κόσμου. Προχωρώντας προοδευτικά στην εξέλιξη αυτή φθάνει στην ολοκλήρωση των μορφών, που δείχνουν τον ουσιώδη χαρακτήρα της φύσης, την ενέργεια, που υπάρχει παντού και στηρίζει τα πάντα.
Η τελευταία φάση της δουλειάς της Αθανασίου ειδικά, που είναι το, μέχρι σήμερα, κορυφαίο σημείο της δουλειάς της καλλιτέχνιδας, εκφράζει με μεγαλύτερη απλότητα το όραμα αυτής της ενέργειας.
Μας δίνει, σ' αυτή, ένα μήνυμα κατανόησης και συνειδητότητας, αυτής της παντοδύναμης αιώνιας ενέργειας, που αν κατανοηθεί θα μπορούσε να φέρει, τον σημερινό κόσμο, σε ένα άλλο επίπεδο διανθρώπινων σχέσεων.
Η Αθανασίου, γι' αυτό, υπερβαίνει τη χρονικότητα (temporal) για να δείξει την αιωνιότητα.A. DORAS
Ρώμη, Νοέμβριος 1990
"Έφη Αθανασίου: Αντίληψη και εικόνες του κόσμου"
Ο ουρανός άνοιξε επιτέλους σήμερα και το καλοκαίρι μπορεί να εκραγεί και να κάνει να ηχήσει η συμφωνία του, από χρώματα καθαρά και έντονα. Τα μάτια μου θαμπωμένα περιβάλλουν το καλυμμένο από χρυσό και γαλάζιο τοπίο - σε ορισμένα σημεία ανάβουν εκρήξεις του πορφυρού και του πράσινου. Παρατηρώ, ότι προοδευτικά, όλες οι μορφές, τα όντα και τα πράγματα, χάνουν τα περιγράμματά τους και τη σταθερότητά τους μέσα στη θάλασσα των χρωμάτων, διαλύονται σε μια χρωματικότητα που πάλλεται με χίλια μηνύματα, μια ροή χωρίς λόγο, όμως ανέκφραστη πηγή αίσθηση και κίνησης. Σκέπτομαι λοιπόν αυτό που οι ζωγράφοι και οι μουσικοί, έχουν ψάξει και ψάχνουν ακόμη, να δημιουργήσουν μια γλώσσα πιο υποβλητική από την ίδια τη γλώσσα, ένα σύστημα επικοινωνίας, χάρις στο οποίο λέξεις και αντιλήψεις έχουν τη δύναμη να μετασχηματιστούν σε αισθήσεις καθαρές και άμεσες, στην εικόνα αυτού του τοπίου, που σαρώνεται από το φάσμα ακτίνων χρωματισμένων από το φως.
Έχω καταλάβει, τη στιγμή αυτή, ότι η Έφη Αθανασίου είναι ανάμεσα σ' αυτούς τους δημιουργούς των, χωρίς λόγο, αλφαβήτων, που είναι καθρέφτες της ζωντανής συνείδησης και γνώσεων που προηγούνται και έπονται του αρθρωμένου λόγου.
Ο Michel Foucault στις "Λέξεις και πράγματα" θυμίζει στους ανθρωποκεντριστές το ακόλουθο σημείο: "ένα πράγμα είναι σε κάθε περίπτωση, βέβαιο, ότι ο άνθρωπος δεν είναι το πιο παλιό πρόβλημα ούτε το πιο μόνιμο που θα τίθεται στην ανθρώπινη γνώση… Ο άνθρωπος είναι μια ανακάλυψη που η αρχαιολογία της σκέψης μας δείχνει την πρόσφατη χρονολογία του. Και ίσως το προσεχές τέλος του".
Οι συνθέσεις της Έφης Αθανασίου τεκμηριώνουν, με τη χειρονομία και το χρώμα, μορφές που δεν έχουν ειδωθεί και δεν αναγνωρίζονται από την οπτική, τη συμβατική φυσική και μεταφυσική - επιστήμες που είναι εξ άλλου υποταγμένες σε επιστημονολογίες που είναι κατά πολύ υποτελείς στη γλωσσική αυθαιρεσία. Το ανεπιτήδευτο λεξιλόγιο της, με έναν λυρισμό που πλησιάζει, προς τους αφηρημένους Αμερικανούς εξπρεσιονιστές, τείνει σε μια μεταφορά, με όρους πλαστικούς, των φαινομένων των αστρικών πεδίων: μορφές ενέργειας, ροή και κοσμικά φώτα, εκδηλώσεις πνευματικές. Οι φαινομενικές δομές που υλοποιούνται μέσω των ζωγραφικών της πράξεων, αψηφούν τους παραπεμπτικούς και μιμητικούς νόμους, γιατί στην πραγματικότητα πώς να απεικονισθεί, υποβληθεί, αυτό που δεν έχει αντικειμενοποιηθεί ούτε από τη γλώσσα ούτε από την επιστήμη;
Ο Foucault δήλώνει ακόμη με ακρίβεια ότι "Η φυσική ιστορία, δεν είναι τίποτε άλλο από την αναγνώριση του ορατού".
Με την έννοια αυτή η ζωγραφική της Έφης Αθανασίου κάνει να αναδυθεί από την καθαρή δημιουργία μια πραγματική συγκεκριμένη τέχνη, σαν αυτή του Max Bill, που δίνει μορφές και χρώματα σε μαθηματικές αφαιρέσεις, αλλά προικισμένες στην Έφη, με μια γεωμετρία ευαίσθητη και μεταβλητή όπου η ελευθερία της έκφρασης δεν αντιβαίνει ποτέ στη λογική.
Έτσι συνυπάρχουν και ισορροπούν μέσα στα έργα της μορφές κλειστές και προγραμματικές της ευκλείδιας γεωμετρίας τετράγωνο, τρίγωνο, κύκλος, με μορφές ανοικτές, ποιοτικής φαντασίας: σημεία, στίγματα, ροές, γραφικά σύμβολα, λάμψεις αστραπών.
Και οι μεν και οι δε συγκλίνουν, με τις αρμονίες των συμπληρωματικών τους σε ένα παιχνίδι αντιστίξεων θερμών και ψυχρών τόνων, με αντιθέσεις ιεραρχικές των αξιών του χρώματος, παραλλαγές λεπτές, που πλησιάζουν προς τη μουσική σύνθεση.
Ζωγραφική - αστρική, ζωγραφική - κρυστάλλων, ζωγραφική-φωτός, ζωγραφική - ενέργειας, οι συνθέσεις της Έφης αντιπροσωπεύοντας τόσο προτάσεις-προβολές συμπάντων παράλληλων και συνοπτικών, υπαρκτών και ανύπαρκτων, λίγο ενδιαφέρει, αλλά που η ζωγραφική μεταφορά της καλλιτέχνιδας, τα κάνει πραγματικά και αισθητικά χάρη στην εικόνα.
Ζωγραφική μυστικιστική, θα παρατηρήσουν ορισμένοι σκεπτικιστές, μυστικισμός όμως βέβαια, με αυτή την έννοια, είναι αυτός που ενοικεί τα αποκαλυπτικά ή παραδοσιακά οράματα ενός Fra Angelico ή ενός Jérôme Bosch. Θα πρόσθετα ότι πρόκειται για έναν μυστικισμό μοντερνιστικό, σε ομοίωση του Malevitch που προανήγγειλε διάλυση των μορφών στο άπειρο του διαστήματος ή ακόμη που διακατέχεται από το οικουμενικό του σχέδιο της δημιουργίας μιας γλώσσας πλαστικής παγκόσμια κατανοητής.
Το καλλιτεχνικό αντικείμενο φέρει, αναπόφευκτα μέσα του ένα μέρος του ιερού - κι εδώ το περίφημο που αναφέρει ο Walter Benzamin - χωρίς τη διάσταση αυτή, το αντικείμενο θα ξανάπεφτε στη χρηστική του ασημαντότητα, περιγραφικό και συνώνυμο του καθημερινού, χάνοντας συγχρόνως τη δυνατότητα μετάθεσης - μετάφρασης ανάμεσα στα υλικά και μη υλικά σύμπαντα.
Τα έργα της Έφης Αθανασίου ανοίγουν ακριβώς αυτό το χώρο παρεμβολής, μήτρα του συμβολικού, ανάμεσα στις κατηγορίες των αντικειμένων της σκέψης και αυτές των υλικών αντικειμένων, τις σχέσεις που αυτή υφαίνει μεταξύ τους, πέρα από τα τεχνάσματα και τη ματαιότητα του ορατού, αποκτούν ένα χαρακτηρισμό των μορφών (ή της Μορφής) της Αρχής της ζωής, που θεωρούνται μη αναπαριστώμενα. Το να απεικονισθούν, στη συνέχεια απαντάει στους κυνισμούς μιας τέχνης σύγχρονης που έχει προ πολλού αρνηθεί να αναπαραστήσει το αόρατο, το άγνωστο, το αίσθημα του ιερού, για να διαφύγει στο χρονικό του γεγονότος ενός κόσμου σε διάλυση.
Η Έφη Αθανασίου φέρνει στην αντίληψη, τη ζωτική σχέση αυτού που αντιλαμβάνεται με το ίδιο τούτο σώμα του. "Η αντίληψη, γράφει ο Merleau-Ponty, "δεν οφείλει τίποτε απ' αυτό που γνωρίζουμε εξ άλλου πάνω στον κόσμο… Δεν δίνεται κατ' αρχήν, σαν ένα γεγονός, μέσα στον κόσμο στον οποίο θα μπορούσε να έχει εφαρμογή, για παράδειγμα, την κατηγορία της αιτιότητας, αλλά σαν μια αναδημιουργία ή ανασύσταση του κόσμου σε κάθε λεπτό". Έτσι οι κοσμολογικές μεταφορές της Έφης δεν έχουν άλλη φιλοδοξία αλλά να μας οδηγήσουν από την πλάγια οδό του αντιληπτού, στα φαινόμενα, που αυτή έχει, αλλά που και εμείς έχουμε την εμπειρία τους, από το απλό γεγονός της ανθρώπινης ιδιότητάς μας, πέρα από κάθε ιδεολογία.Françoise-Hélène Brou
Κριτικός Τέχνης
Γενεύη, 8 Ιουλίου, 1997
(Μετάφραση από το Γαλλικό)
