Κριτική για την ποίηση της Έφης Αθανασσίου

"Ομως στην «Πορεία τήν Πρώτη» έχουμε κάτι να προσέξουμε : τή ροπή της Aθανασίου προς τήν απογύμνωση τών πραγμάτων και τήν ικανότητα της ν' άρπάζη θέματα σκληρά, θέματα πού μας παρουσιάζουν τή ζωή διχασμένη ή σκεπασμένη άπό ψέματα αποκρουστικά. Οί εμπειρίες της είναι ρεαλιστικές καί ή διάθεση της σαρκαστική, άλλ' αυτό είναι ακριβώς πού τήν καθοδηγεί όχι προς τό γέλιο ή τή σάτιρα, μα προς τόν πόνο καί τήν αγωνία. Δείχνει τήν ασχήμια, τό απάνθρωπο, τό σκληρό, μέ μια τρεμούλα στα δάχτυλα, σαν να επιδιώκει τήν απάλειψη της, σα να μας λέει μέ πόνο «νά ποιοι είμαστε»... Αύτη ή έναντίωση στον κοινωνικό κονφορμισμό δείχνει μια ανεξαρτησία ψυχής. Κι' αυτή ή ψυχή είναι ταραγμένη διαρκώς, γιατί πάσχει για τήν «αλήθεια», γιατί ολοένα προσπαθεί νά ταχτοποίηση μέσα της συναισθήματα και μνήμες πού τή βασανίζουν. Όλα αυτά δείχνουν έναν βρασμό ψυχής πού δέν ησυχάζει και πού κοιτάζει νά λυτρωθή μέσα στην ποίηση.

Ή κ. "Εφη 'Αθανασίου δέν είναι ίσως ακόμα όσο πρέπει γνωστή στό έκλεχτικό κοινό πού παρακολουθεί τή νέα ποίηση στή χώρα μας. 'Ωστόσο όμως είναι μια αληθινή ποιήτρια. Στό βιβλίο πού μας έστειλε διαφαίνεται μια σωστή απεικόνιση πραγματικού βίου κι' ένας βαθύς ανθρωπισμός. Τό υποκειμενικό στοιχείο, μέ τήν ευαισθησία και τό ευγενικό πάθος, πλάθει κι εκφράζει εικόνες και συναισθηματικές καταστάσεις του αντικειμενικού κόσμου. Αυτά είναι τά κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ταλέντου της. Πολλά ποιήματα της άναβρύζουν μια δραματική συγκίνηση ατομικής και κοινωνικής αλήθειας. Οι εικόνες της, ποικίλες, λαγαρές, πολλές αστράφτουν, σα νά θέλουν νά πλάσουν ή νά φωτίσουν έναν καινούργιο κόσμο ιδανικό, χαριτωμένο. Κι' άλλες υποβάλλουν σα μιαν τραγική έκθεση ανθρώπινου πόνου. . . Παλεύει μέ τήν εικόνα και μέ τό αίσθημα. 'Εξηγεί μια αγχώδη ψυχολογία και προβλήματα του συγκαιρινού άνθρωπου, μέ τις πληγές και τους καημούς του. "Εχει δυνατή αισθαντικότητα. . .

ΛΑΜΠΡΟΣ ΜΑΛΑΜΑΣ
Λογοτέχνης
"Περιοδικό Ελεύθερο πνεύμα"

Διάβασα με προσοχή τα δύο σας βιβλία « T. S. Eliot Τέσσερα Κουαρτέτα» και «Έξοδος προς την Νέα Εποχή». Το πρώτο βιβλίο είναι σπάνιο για τα ελληνικά πράγματα. Είναι επιπέδου σοβαρού και λεπτομερούς διδακτορικής διατριβής. Έχετε κάνει πολλή δουλειά και είναι προφανές ότι η ποσότητα συνοδεύεται από βάθος. Είμαι υποχρεωμένος να σας συγχαρώ για ένα μοναδικό βιβλίο στα Ελληνικά Γράμματα με σπάνιο βάθος και επισταμένη λεπτομερή ανάλυση. Η συλλογή «Έξοδος.» είναι συχνά αντανάκλαση αυτών που γράφετε στην ανάλυση των Κουαρτέτων. Βρίσκει κανείς σ' αυτά διάχυτη την αναζήτηση της Γνώσης και του πιο μόνιμου που είναι και η σωτηρία μας. Δεν ξέρω αν αυτή η Γνώση υπάρχει μακροχρονίως και για τον ευρύτερο πληθυσμό, ούτε ποια είναι η αξία της. Όμως, θα εξομολογηθώ ότι προτιμώ τα λιγότερο εγκεφαλικά ποιήματά σας, που αγγίζουν χορδές απλώς ανθρώπων όπως εγώ. Το ποίημα «Η μητέρα μου» ήταν από αυτή την άποψη συγκλονιστικό ενώ πολύ μου άρεσε η «Θεοφανώ». Έχετε μια πολυμέρεια και πολυμάθεια που είναι διαφανής και στα δύο βιβλία. Πιστεύω ότι συμβάλλετε με λαμπρότητα στο λογοτεχνικό παρόν της Ελλάδας που συχνά παρουσιάζεται φτωχό.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΦΙΛΗΣ
Λογοτέχνης
Πρύτανης Πανεπιστημίου Κρήτης

Η ευαισθησία και η κουλτούρα σας έχουν την ποιότητα που κάνει τις αυθεντικότερες αρετές μας ν΄ανήκουν στους άλλους. Ψυχογραφήματα σαν «Τα παιδιά» της σελίδας 19 στη συλλογή «Σύστημα ρωγμών» εκπληρώνουν καίρια το σκοπό της λογοτεχνίας να παρουσιάζει τον εκάστοτε άνθρωπο στις οριακές του καταστάσεις. Χαίρομαι ιδιαίτερα που ξεφύγατε από το πλέγμα της «ποιητικής μορφής» που ταλαιπωρεί σχεδόν δύο αιώνες την Ευρώπη. Μόλις σήμερα γίνεται φανερό πως ο Δυτικός κόσμος πήγε να εξωραΐσει την αναστάτωση που γινόταν στα ριζώματα της ανθρωπιάς σα να΄θελε να μη δει ούτε την καταστροφή των παλιών ούτε την εισβολή καινούριων αξιών στην ιστορία. Εσείς συνεχίζετε πάντως τη μεγάλη παράδοση που ξέρει πως η ουσία όταν αποχαιρετά και όταν αντικρύζει τον κόσμο δεν χρειάζεται ούτε σάβανο ούτε γεννοφάσκια. Σας εύχομαι να βρείτε τη δύναμη να δώσετε στους ανθρώπους ό,τι ζήσατε αντιπροσωπευτικά για χάρη τους.

Σ. ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Λογοτέχνης
Kαθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Σπουδαστήριο Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής

Η καθημερινή ζωή, σα νερό που πηδάει ορμητικά απ΄το βράχο, με μικρές φράσεις, μισά λόγια, που βγαίνουν μ΄ένα ρυθμό σα λαχάνιασμα. Αυτές οι άμεσες εικόνες της ζωής, διαδέχονται ορμητικά η μία την άλλη, σα λαχτάρα, σαν αγωνία μπροστά σ΄αυτό το καθημερινό κι απροσδόκητα ζεστό σύμβαμα που κάνει το τίποτε μια σημαντική και σπουδαία πράξη. Πρωτότυπη έκφραση, ιδιότυπη, μια ποίηση των κοινών μικρών πραγμάτων που παίρνουν αναπάντεχη διάσταση. Παρενθέσεις πολλές φορές ασυνάρτητες, κομμένες φράσεις παίρνουν αξία, συνειρμικά πηδήματα αξιοποιούν το ποίημα. Πάντως δεν ξεφεύγει από τη δική της ιδιότροπη εκφραστική μέθοδο που δίνει μια ζωντάνια στο όλο ύφος της - και ποίηση σ΄αυτό το ρεαλισμό χωρίς εκζήτηση, που έχει σα στόχο την απλή επικοινωνία και δεν αναζητάει την ποίηση κι έχει σα λόγος τόσο κέφι και χαρά της ζωής.

ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΓΕΡΗΣ
Λογοτέχνης
Κριτικός Λογοτεχνίας

Ετοιμαζόμουν να σας γράψω επαινετικά λόγια για τη λεπτή και γνήσια ποίηση που βρήκα να με αγγίζει στους στίχους των «Μεταβάσεων». Ύστερα όμως διάβασα το «Σύστημα Ρωγμών», - και τότε, από ωρισμένα ποιήματα, αναπήδησε και με τρύπησε σα σπαθί ένας γνήσιος ανθρώπινος πόνος («Γενέθλια», «αυτοκίνητο», «Βόλτα» κ.ά.). Και έτσι, η μία εντύπωση συμπληρώνει την άλλη. Σας συγχαίρω και σας ευχαριστώ. Και άλλα ωραία εύχομαι,

Με πολλήν εκτίμηση.

ΜΙΧ. Δ. ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ
Λογοτέχνης
Kαθηγητής Πανεπιστημίου
Ακαδημαϊκός
Πρόεδρος Δημοκρατίας

κορυφή σελίδας

Παρ΄όλο που ήξερα τα συντελούμενα το διπλό σας δώρο ήταν ένα ωραίο ξάφνιασμα. Και μόνη η ανεπίληπτη εκδοτική εμφάνιση προδιαθέτει ευχάριστα και προετοιμάζει για τα περιεχόμενα.

Μελαγχολία, αρκετή κατάθλιψη αλλά και τρέμουσα ευαισθησία αναβλύζει (Μεταβάσεις) - με την ωραία και τόσο αληθινή κατάληξη του Επιτύμβιου. Όσο για τις Ρωγμές, ούτε κι εδώ λείπει η κατάθλιψη μόνο που είναι άλλης μορφής, σπασμωδικής θεώρησης στον κόσμο των ματαιοτήτων.

Αν σκεφθήτε αυτό, πως μόνο σεις κι εγώ ίσως έχουμε απομείνει να βυθομετρούμε ενδοσκοπήσεις, μέσα σ΄έναν κόσμο που θέλει ν΄αγνοείται. Όποτε αυτό μόνο που φαίνεται είναι το αντικείμενο - να μην τρομάζετε. Ούτε ν΄απαρνείσθε αυτή τη φωνή του βυθού. Ότι κι αν λένε ότι κι αν συμβαίνει, το μόνο υπαρκτό είναι αυτός ο μόνιμος βυθός' αυτό εξετάζουμε και μας ανήκει. Όσο μας μένει ζωή, ας είναι αυτού η μελέτη και κατά τη δύναμή μας αυτού η έκφραση. Ο Θεός μαζί σας

Τ. ΠΑΠΑΤΣΩΝΗΣ
Λογοτέχνης
Ακαδημαϊκός

Ο ασθματικός χαρακτήρας της μορφής στα ποιήματά σας, μέσα στην ουσία της υπαρξιακής ποίησης έχει συμπέσει με την πικρία και την απογοήτευση, τη σχεδόν εφιαλτική (όταν δεν διαφαίνεται κάποια εγκαρτέρηση) της ουσίας (Αριστο δείγμα το 4,30 Πτήση 603).
Αυτή η σύμπτωση μορφής και ουσίας - η εύρεση δηλαδή του αρμόζοντος αισθητικού εκφραστικού τόνου - είναι μια επιτυχία - και το αψευδέστατο δείγμα καθαρής λυρικής δημιουργίας.
Ενδιαφέρον πολύ παρουσιάζουν στο μελετητή οι δύο γραφές που για θέμα έχουν υποθέτω τα Γιάννενα. Διαφορετικές στη σύλληψη, η μία (Στα Γιάννενα στην Ήπειρο) καθαρή περιγραφική, η άλλη (Την ομορφιά τόσο πολύ ατένισα) εσωτερικότερη και σπαρακτική. Και οι δύο γραφές αποτυπώματα αγάπης, συντελούν στην πληρέστερη εκτίμηση της εργασίας σας και των συγκινήσεών σας. Σε τούτο βοηθεί και η Καβαφική απήχηση που συναντιέται και στα δύο.
Αλλο δείγμα καθαρότητας στην ποίησή σας είναι το πόσο ξεπερνάτε τις υποκειμενικές ωθήσεις, και φθάνετε σε πολύ ευρύτερα μηνύματα, ερμηνευτικά της ανθρώπινης μοίρας, και του πόνου που έχει για καταστάλαγμα, που τον ηρεμούν κάπως σαν ωραία πυροτεχνήματα, φωτεινά οράματα (Παιδί, που παίζεις τη σπασμένη ρόδα), (Χτες).
Όλη η σειρά από τα σύντομα κι επιγραμματικά ποιήματα, κάτι το κάθενα τους διδάσκει, φαινομενικά για μια ζωή αποτυχημένη, ουσιαστικά για τη ματαιότητα της Ζωής γενικά. Πολύ όμως υπερβολική πικρία παντού, τόσο που φαίνεται να κρέμεται η ζωή από νοσταλγίες ακόμη και για αυταπάτες (23) και αντιφάσεις (22).
Οπωσδήποτε πολύ υποβλητικά το «Θυμήσου», το «Από καιρού εις καιρόν», τα «Πεπραγμένα», το «Παράθυρο στην καταιγίδα», «Πρακτικώς αδύνατο», αλλά δεν μπορώ ν΄απαριθμήσω όλα, γιατί όλα μου μεταδίνουν συγκίνηση. Κι ακόμη πιο υποβλητικό είναι, να βλέπει κανείς σε μερικά ποιήματα, κάτω στην ημερομηνία, τη χειρόγραφη σημείωση (την τόσα σημαίνουσα) «Νύχτα». Εξίσου αποκαλυπτικό είναι το «Στην κόλαση» ή το «Βιβλίο», ή «στέρηση».
Αν θέλετε όμως να σας ομολογήσω τι ταυτίζεται απόλυτα με την προσωπική μου, τη μυστική (mystique) θεογνωσία μαζί και αισθητική, θα περιορισθώ στα τρία στιχάκια του Επιτυμβίου σας που με τον πιο απόλυτο τρόπο, υιοθετώ γιατί περικλείει το αμάλγαμα συστατικό της πρόσκαιρης ζωής που συντίθεται από Πόνο και Ομορφιά.
Και συμπληρώνω το κάπως ασυνάρτητο αυτό αράδιασμα εντυπώσεων, το χωρίς καμιά αξίωση κριτικής, αλλά μόνο μιας «Πράξης Κοινωνίας» - προσθέτω μια εντελώς επιφανειακή παρατήρηση που πέρασε απ΄το μυαλό μου:
Συνδυάζοντας «pro acto de cerebration ιncosiente» που λέει κι ένας μεγάλος Νοτιαμερικανός ποιητής, ο Ruben Dario, αυτό που προσθέσατε στην κάρτα που συνώδευε τα ποιήματά σας, δηλ. το «Ινστιτούτο Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους», με το ποίημά σας που έχει για τίτλο «Ξαγνάντεμα» - θέλησα μ΄επιμονή να βρω έναν συσχετισμό σαν κάποια μακρυνή επίδραση.
Κι επεκτείνοντας ύστερα, καθώς έχουμε την τάση να καταφεύγουμε στα σύμβολα, στοχάζομαι, μήπως όλη μας η εσωτερική ζωή είναι μία διαρκής «έρευνα υπεδάφους» - ανεξερεύνητου δυστυχώς, τελικά, με μόνη διέξοδο τις μυστικές και εξωλογικές δυνάμεις, που μόνες αυτές κατέχουν τη δύναμη να καταλύουν τα σκοτάδια μας (αυτά που υπαινίττεσθε κάπως και σεις, στο «Στην Κόλαση»). Σας ευχαριστώ που μου δώσατε την αφορμή να περιδιαβάσω σε όλους αυτούς τους ποιητικούς δαιδάλους.

Πρωτομαγιά 1969

Τ. ΠΑΠΑΤΣΩΝΗΣ
Λογοτέχνης
Ακαδημαϊκός

Ο ασθματικός χαρακτήρας της μορφής, μέσα στην ουσία της υπαρξιακής ποίησης, στα ποιήματα της Έφης Αθανασίου έχει συμπέσει με την πικρία και την απογοήτευση, τη σχεδόν εφιαλτική (όταν δεν διαφαίνεται κάποια εγκαρτέρηση) της ουσίας. Αυτή η σύμπτωση μορφής και ουσίας- η εύρεση δηλαδή του αρμόζοντος αισθητικού εκφραστικού τόνου- είναι μια επιτυχία και το αψευδέστερο δείγμα καθαρής λυρικής δημιουργίας.

Τ. ΠΑΠΑΤΣΩΝΗΣ
Λογοτέχνης
Ακαδημαϊκός

κορυφή σελίδας

Παρουσιάζοντας τον εαυτό μου θα ήθελα να σας πω πόσο ιδιαίτερα χαίρομαι όταν ξεχωριστές γυναίκες, επιχειρούν να ξεφύγουν από την τυποποιημένη λογοτεχνία και να κατακτήσουν καινούριες περιοχές όπως για παράδειγμα η Natalie Sarraute στο " Nouveau Roman" το έχει κατορθώσει όσο κανένας άνδρας ακόλουθος της ξεπερασμένης λογοτεχνίας δεν το έχει ως τώρα καταφέρει.
Και τα δύο κείμενά σας μου φαίνονται πολύ ενδιαφέροντα καθώς πηγαίνουν στη κατεύθυνση της σύγχρονης ποιητικής πρόζας (strukturellen Prosa), όπως περίπου της Ingeborg Bachmann ή του Eizenberger, αλλά του τελευταίου αυτού στην κατεύθυνση της νεώτατης ποιητικής πρόζας.
Ότι είστε στον σωστό δρόμο το πιστεύω οριστικό, γιατί αυτά πηγαίνουν στη λογοτεχνία ενώ η ελληνική πεζογραφία με την εξωτερίκευση του επαρχιωτισμού και του πάθους της, μόνο γύρω της έχει περιστραφεί.
Δεν μπορώ να μαντέψω την ηλικία σας κι αν έχετε πολλά ωραία ακόμη γράψει ή δημοσιεύσει, μα σας εύχομαι θάρρος, τύχη και επιμονή.

Dr ΑNNA OZANA-PORPHYRIS
(Μετάφραση από τα Γερμανικά)

Εδιάβασα με προσοχή τα δύο βιβλία, που είχατε την καλωσύνη να μου στείλετε. Οι «Μεταβάσεις» έχουν στοιχεία ενδιαφέροντα. Προβάλλουν μια οικειότητα στο κοίταγμα των πραγμάτων και μια ανθρωπιά ένδοθεν κινουμένη. Στη συλλογή σας αυτή υπάρχουν ποιήματα που σε σταματούν. Μου άρεσε το κλίμα και η χρωματική διάθεση στα ποιήματά σας «Στο Περιβόλι» και «Φως του Δειλινού».

ΤΑΣΟΣ ΛΙΓΝΑΔΗΣ
Φιλόλογος
Κριτικός Λογοτεχνίας

Το τόσο πρωτότυπο και ενδιαφέρον «Κυκλικό Ποίημα» και τα ωραιότατα ποιήματά σας «Έξοδος προς τη Νέα Εποχή». Εντυπωσιακές βρήκα τις καταλήξεις των ποιημάτων σας, κλείνουν πολύ βαθειά νοήματα όπως «Την είπαν γυναίκα/αυτό μόνο/φτάνει» ή «Να θυμηθείς/αυτό που είσαι/Αυτό/Που πάντα ήσουνα».

Κ. ΛΥΚΙΑΡΔΟΠΟΥΛΟΥ
Συγγραφέας

Αγαπημένη Έφη,
Πάνω από δύο μήνες πέρασαν πούχω τα βιβλία σου στο τραπέζι μου, τα διάβασα πολλές φορές κι όμως δεν σου τηλεφώνησα, δεν σε είδα. Έλλειψα αρκετά βλέπεις στην Αίγινα.
Έχουν μια ζέστα, μια ανθρωπιά, όλα μαζί αναδίνουν τον σκεπτόμενο άνθρωπο, πράγμα που για μένα έχει μεγάλη σημασία. Είναι μία σπάνια αρετή, σπάνια γιατί τόσο λείπει ακόμη και σε κείνα που η «γραμματολογία έχει κατατάξει στα αριστουργήματα».
Οι Μεταβάσεις έχουν ποικιλόμορφο υλικό.
Στο Σύστημα Ρωγμών επιχειρείται κάτι άλλο, βέβαια. Η διείσδυση είναι πιο βαθειά στα «πράγματα» και πιο πραγματιστική θάλεγα. Λεπτότατη παρατήρηση και πικρή - χωρίς στολίδια.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΑΓΓΕΛΑΚΗ ΡΟΥΚ
Λογοτέχνης - Ποιήτρια

Για λόγους αρχών μου πρέπει να σας πω ότι το γράμμα μου το έγραψα για να επαινέσω σοβαρά την αξιόλογη εργασίας σας.

Μ. ΜΕΡΑΚΛΗΣ
Καθηγητής Πανεπιστημίου
Κριτικός Λογοτεχνίας

Πολύ μου άρεσαν οι Μεταβάσεις, με τη μεταφυσική αίσθηση που τις διακρίνει.

ΙΩΑΝΝΗΣ Ν. ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
Ακαδημαϊκός

Η ποίηση σας είναι μία από τις ελάχιστες γέφυρες επικοινωνίας που απόμειναν στους ανθρώπους.
Τώρα λοιπόν με μεγάλη χαρά θα σας παρουσιάσω στο πολωνικό κοινό.
Με αγωνία λοιπόν θα περιμένω κάθε σας νέο έργο.

Ν. ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ
Λογοτέχνης

Φίλη ποιήτρια,
μόλις διάβασα το «Σύστημα Ρωγμών». Σου δίνω το χέρι μου. Σου δίνω την αγάπη μου.

Το βιβλίο σου αυτό είναι αριστούργημα. Καταλαβαίνεις.

με αγάπη αδελφική

ΓΙΟΛΑΝΤΑ ΠΕΓΚΛΗ
Λογοτέχνης
Ποιήτρια

κορυφή σελίδας

Έχω διαβάσει από τις «Μεταβάσεις» και το «Σύστημα Ρωγμών» και για να σας γράψω σήμερα τα ξαναδιαβάζω. Πάντα αγαπούσα την ποίησή σας, κι όσο τη γνωρίζω, διαπιστώνω τη γνήσια φλέβα της, που στην τελευταία αυτή προσφορά σας έχει φουντώσει από χυμούς και ξεχύνεται πλούσια, με την ίδια πάντα ευαισθησία, που γίνεται ολοένα και πιο προσωπική και πρωτότυπη, με τον ίδιο πάντα στοχασμό που τώρα τον βρίσκουμε διεισδυτικότερο στα προβλήματα της ζωής και της εποχής μας. Κι όμως παρ΄όλο το σύγχρονο ντύμα και τον ποικίλο κυματισμό της, η ποίησή σας, έχει μια διαφάνεια, μια λαμπρή καθαρότητα κι αυτό, θαρρώ, μαρτυρεί την καθάρια πηγή της.

Με συγκίνησαν ιδιαίτερα τα τραγούδια του μητρικού φίλτρου με την βαθειά κατανυκτική τους αλήθεια. Όλα μαρτυρούν ένα βίωμα κερδισμένο από την τέχνη. Κι η μάνα με την ακένωτη τρυφερότητα που δίνει αυτή τις διαστάσεις αργότερα και στον πόνο και στην ερήμωση, ζωγραφίζεται, χαράζεται καλύτερα, με αιματηρή σμίλη σε λεπταίσθητους εξαίσιους στίχους.
Με την αγάπη και την βαθειά μου εκτίμηση

ΣΟΦΙΑ ΜΑΥΡΟΕΙΔΗ - ΠΑΠΑΔΑΚΗ
Λογοτέχνης
Ποιήτρια

Ε. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ: Σύστημα Ρωγμών - Μεταβάσεις
Δεν είναι το στέρεο του στοχασμού, που δίνει στην ποίηση της Ε. Αθανασίου κάτι το ιδιαίτερο, το εντελώς προσωπικό - είναι, κυρίως, η γνώσις που έχει η ιδία περί του τι συνιστά την ποίησι και τι είναι αυτό που για να την συνιστά πρέπει να εισχωρή στον χώρο της. Γιατί, το έχουμε ξαναπεί: δεν σημαίνει ότι μπορούν όλα να τα μεταβληθούν σε ποίησι, επειδή μέσα στο βαθύτερο είναι τους ενυπάρχει η ποιητική διάθεσις. Κι εδώ χρωστιέται το ποσοτικό που διακρίνει την ποίησι, δηλαδή το να έχουμε ικανή καλλιέργεια του χώρου της και να μην έχουμε το ικανό αποτέλεσμα. Πολλή, δηλαδή η ποσότης και ελάχιστη η ποιότης. Γιατί η πιο πάνω αρχή σε πολύ λίγους γνωστή είναι. Η Ε.Αθανασίου την γνωρίζει. Γι΄αυτό και ό,τι κλείνει μέσα στις συλλογές της (Εκδόσεις «Ίκαρος») σε σταματά, διακριτικά, σε υποχρεώνει με άνεσι να το παρακολουθήσης και να διαπιστώσης, πως η ποιήτρια ζη το πρόβλημα του καιρού: τον άνθρωπο και επιδιώκει να δώση σ΄αυτό μια λύσι, δική της, βέβαια, αλλά καθόλου ξένη προς τα πράγματα. Τούτο εξηγεί γιατί η όποια ρωγμή της ζωής παρέχει σ΄αυτήν το δικαίωμα να δημιουργήση ένα είδος μεταβάσεως στο αληθές ρέον, σ΄αυτό που όσο κι αν μεταβάλη την όψι διατηρεί το βάθος, την ουσία του όντος. Ποίησι με περιεχόμενο, με προσπάθεια ενδοσκοπίσεως του ανθρώπου και εκείνου που τον καθιστά ως αιώνιον πρόβλημα, κλείνει η Ε.Αθανασίου στις δύο ποιητικές συλλογές της. Ποίησι, που δεν την συναντούμε συχνά.

AΓΓΕΛΟΣ ΦΟΥΡΙΩΤΗΣ
Κριτικός Λογοτεχνίας
Απογευματινή 8 Ιουλίου 1972

ΕΦΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ: «Σύστημα ρωγμών». Ένα νέο είδος λόγου και γραφής, που μετέχει στην ποίηση, τον θεατρικό και πεζό λόγο και τείνει να σπάσει τα παραδοσιακά κλισέ της Ελληνικής Λογοτεχνίας, τον επαρχιωτισμό και το πάθος. Επιχειρεί μίαν ανατομία των κοινωνικών φαινομένων εγγίζοντας ένα κορυφαίο θέμα παρθένο στο λογοτεχνικό πεδίο - τη δημιουργία της ζωής από τη γυναίκα και τη θέση της μέσα σ΄αυτήν σαν το πιο μεγάλο «φυλετικό» ζήτημα της ανθρωπότητος. Σχήμα 8ο, σελίδες 36, έκδοση «Ίκαρου», Αθήνα 1972.

ΒΡΑΔΥΝΗ, 3 ΙΑΝ. 1972

ΕΦΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ: «Μεταβάσεις». Μία χωρίς ίχνος φιλολογίας, ποιητική καταγραφή οδυνηρών βιωμάτων, που κλιμακώνονται από το δραματικό ως το τραγικό με αναγωγή στο, γενικά, ανθρώπινο καθώς μεταπίτπουν, σε μίαν αλληγορία γεωλογικών φαινομένων από την οδύνη στη χαρά, όπως στον Μπετόβεν και την «εναντιοδρομία» του Ηρακλείτου. Σχήμα 8ο, σελίδες 96, έκδοση «Ίκαρου», Αθήνα 1972.

ΒΡΑΔΥΝΗ, 3 ΙΑΝ. 1972

ΜΕΤΑΒΑΣΕΙΣ, ΣΥΣΤΗΜΑ ΡΩΓΜΩΝ, Έφης Αθανασίου, Εκδόσεις «Ίκαρος».

Το πρώτο, συλλογή ποιημάτων, καταγραφή οδυνηρών βιωμάτων που ανάγονται στο γενικά ανθρώπινο, μεταπίπτοντας από την οδύνη στη χαρά. Το δεύτερο, μια σύνθεση ποιήσεως, πεζού και θεατρικού λόγου. Με τη σύνθεση αυτή επιχειρείται μια ανατομία των κοινωνικών φαινομένων αγγίζοντας τη δημιουργία της ζωής από τη γυναίκα και τη θέση στη ζωή σαν το πιο μεγάλο «φυλετικό» ζήτημα της ανθρωπότητας.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΥΝΑΙΚΑ, 22 ΜΑΡ. 1972

κορυφή σελίδας

Με ανείπωτη χαρά πήρα το βιβλίο σας και εκφράζω άπειρες ευχαριστίες.

Διάβασα μ΄ενδιαφέρον ολάκερο τον όγκο και της συλλογής «ΜΕΤΑΒΑΣΕΙΣ» και της συλλογής «ΣΥΣΤΗΜΑ ΡΩΓΜΩΝ» και διαπίστωσα κι εδώ, την χαρακτηριστική ωραία σας μετριοφροσύνη που αναφέρεται στο εσώκλειστο σημείωμα.

Αγαπητή φίλη δεν έχει σημασία αν οι εργασίες σας αυτές σας αντιπροσωπεύουν, όσο έχει βάρος το γεγονός ότι είναι ποιητικά αξιόλογα δημιουργήματα. Τα ανά χείρας μου βιβλία σας δείχνουν ολοκάθαρα ότι η δημιουργός τους έχει όχι μόνο ένα αναμφισβήτητο υπερσημαντικό ταλέντο, αλλά κι ότι υπάρχει σ΄αυτά ένα δείγμα στιβαρής ποιητικής μορφής.

Απειρα στοιχεία δημιουργικά, συνθέτουν θαυμάσιους ποιητικούς πίνακες από τη άποψη της μορφικής αρχιτεκτονικής. Πλούσιο αίσθημα, ενάργεια σκέψης, λυρική διάθεση και προσωπικό ύφος μεγάλης ευαισθησίας της καταγραφής των βιωμάτων..

Και πιότερο απ΄όλα, η ακριβοζυγιασμένη αφαίρεση - που το καταστάλαγμα μένει σαν απομεινάρι μιας ουλής από σωτήρια εγχείρηση - καταξιώνουν σε σημαντική τοποθέτηση την ποίησή σας.

Διαβάζοντας τα βιβλία σας ερχόταν στη μνήμη μου ολοζώντανη η μορφή σας, με τη σεμνή εμφάνιση, την ευαίσθητη αντιμετώπιση ορισμένων καταστάσεων αναφορικά με την ανθρωπιά, το ολιγόλογο της περιεκτικής ομιλίας και την αυτοκυριαρχία σας. Έτσι πριν απ΄όλα, έβλεπα μια αρμονία του λόγου με τις προσωπικές σας πράξεις στην καθ΄ολου ζωή. Μια συμφωνία να επικρατεί ανάμεσα στον άνθρωπο και στον πνευματικό δημιουργό. Στο χαρακτήρα και στο έργο. Και οι νόμοι της ύπαρξης, μας διδάσκουν πως τα βαθιά έργα μόνο απ΄τη ζωή βγαίνουν, απ΄την προσωπική πείρα κι απ΄το ζωντανό παράδειγμα.

Είναι εκείνο που έλεγε ο Γκαίτε: «το φως που καίει την ψυχή και τη σάρκα, που γίνεται πυρκαγιά μέσα στην καθάρια ατμόσφαιρα μιας πολύ συνειδητής, πολύ κρυστάλλινης πνευματικότητας, για να γίνει στο τέλος φωτεινό μετέωρο».

Η ποιητική σας ικανότητα, υλοποιημένη στην εργασία σας που διάβασα και μελέτησα είναι τέτοια που προσφέρει πολλά στην Ελληνική γραμματεία.

Γ. ΒΕΛΙΣΣΑΡΙΟΥ
Λογοτέχνης

Από τις εκδόσεις «Ίκαρος» εκυκλοφόρησε η ποιητική συλλογή της Έφης Αθανασίου «Μεταβάσεις»: μια καταγραφή οδυνηρών βιωμάτων που κλιμακώνονται από το δραματικό ως το τραγικό.

Από τις εκδόσεις «Ίκαρος» εκυκλοφόρησε το νέο βιβλίο της Έφης Αθανασίου «Σύστημα Ρωγμών», που εισάγει ένα νέο είδος γραφής που μετέχοντας στην ποίηση, στο θεατρικό και πεζόλόγο, σπάζει τα παραδοσιακά κλισέ. Με το «Σύστημα Ρωγμών» η Έφη Αθανασίου επιχειρεί μια ανατομία των κοινωνικών φαινομένων.

Εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» 17.12.71

κορυφή σελίδας

ΜΕΤΑΒΑΣΕΙΣ

Η ποίηση της Έφης Αθανασίου ανοίγει μεγάλους ορίζοντες. Αν και ταλαντεύεται ανάμεσα σε μια μορφή στατική και μια ορμή που καθορίζεται από μια πιο επεξεργασμένη άσκηση του αισθήματος κι αν ακόμη διαχωρίζεται από ένα βλέμμα προς το παρελθόν και ένα άνοιγμα σε άλλους δρόμους, όπου διασταυρώνεται το φως με το σκοτάδι, διατηρεί ένα βάρος συνειδήσεως και σκέψεως που δημιουργεί μια ποίηση ουσιαστική, υποστασιακή.

Σκληρή, φαινομενικά, είναι σαν μέταλλο που μετασχηματίζεται όταν σφυρηλατείται.

Το αίσθημα εντείνεται με την έκφραση μιας κραυγής, που κάποτε μόλις διαφαίνεται, αλλά που είναι μόνο «κατ΄όνομα» παρούσα, μ΄έναν πόνο, που δεν θέλει να αναγνωρίζεται σαν πόνος.

ΣΥΣΤΗΜΑ ΡΩΓΜΩΝ

Στην συλλογή αυτή βρισκόμαστε μπροστά σε μια ποίηση εντελώς διαφορετική, σε πλήρη συγχρονισμό (μοντερνισμό), αν θα μπορούσε κάποιος να πει.

Η ποιήτρια βυθίζεται τελείως σ΄αυτόν και η ποίησή της γίνεται κίνηση, ολοκληρωμένος, ενιαίος ρυθμός. Κάθε λέξη περιέχει ένα δυναμικό κίνησης και πίσω απ΄αυτήν ένας ολοκληρωμένος κόσμος αποκαλύπτεται, που ζει, κινείται, ενεργεί και σκέπτεται. Μια λεπτομέρεια, που μπορεί, σε μας, να διαφύγει γίνεται γι΄αυτήν αφορμή, αιτία, και πρόφαση για μια ποιητική κατασκευή εξαιρετικά ζωντανή.

Αυτή η αιτιολόγηση, στην έρευνα, φθάνει να μας οδηγήσει, στην εκλογή της ποιητικής έκφρασης. Η ποιήτρια την έχει καλά καταλάβει. Ξέρει να υποτάσσει την αρχιτεκτονική των στίχων της με τη χρήση ενός ύφους σύντομου, περιεκτικού, περιληπτικού, όπου την παράθεση στοιχείων διαδέχονται ρυθμοί διαφορετικοί.

Μια τέτοια πορεία έχει επιχειρήσει η Έφη Αθανασίου.

GASTON-HENRY AUFRERE
Κριτικός Λογοτεχνίας
(Μετάφραση από το Γαλλικό)

Διάβασα με ενδιαφέρον τα ποιήματά σας, γιατί έχω διαπιστώσει το ταλέντο σας από προηγούμενα βιβλία σας.

Τώρα χάρηκα την ανοδική πορεία και τις καινούργιες κατακτήσεις σας, και σας συγχαίρω θερμά. Οι «Μεταβάσεις» με σταμάτησαν και με συγκίνησαν περισσότερο. Ιδιαιτέρα μ΄ενθουσίασε το θαυμάσιο ποίημα που σας ενέπνευσε η πατρίδα μου, της σελ. 4 ης «Στα Γιάννενα - Στην Ήπειρο».

Το αντέγραψα και το κρατώ, να το χρησιμοποιήσω, όταν προβώ σε μια δεύτερη έκδοση του βιβλίου μου «Η Παμβώτιδα στην ποίηση».

Με πρώτη μου ευκαιρία, θα σας στείλω το βιβλίο αυτό, να ιδήτε, πόσοι και πώς τραγούδησαν τη θρυλική λίμνη της Φροσύνης.

ΧΡΥΣΑΝΘΗ ΖΙΤΣΑΙΑ
Λογοτέχνης

Πιο μεστά, πιο ολοκληρωμένα τα νέα ποιήματα της Ε.Αθανασίου με πυκνό στοχασμό και ψυχική δόνηση. Απλώνονται σε ανοιχτούς ορίζοντες και αγκαλιάζουν μεγάλα θέματα, με πρωτότυπους συμβολισμούς και αδρούς στίχους. Στίχους αρτιωμένους ποιότητος, μα και ανθρωπιάς.

ΧΡΥΣΑΝΘΗ ΖΙΤΣΑΙΑ
Λογοτέχνης

κορυφή σελίδας

15.- ATHANASSIOU (Effi).- Systeme de fissures. - ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ (Έφη). - Σύστημα Ρωγμών. - A., Ed. Ikaros, 1971; in-8, 36 p.

16.- ATHANASSIOU (Effi).- Transitions. - ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ (Έφη). - Μεταβάσεις. - A., Ed. Ikaros, 1971; in-8, 32 p.

Systeme de fissures, discours profus et mobile parlant qui parait n'avoir a dire que par lui-meme et sans cesse, est l'envers de la trame. C'est le lieu des choses qui dissent ou que l'on a a dire. Registre d'entrees, matieres inscrites en depot ou en consignation, sans souci d'inventaire et encore moins de bilan. Ce monde de la representation est toutefois sillonne de fissures: interrogations, injonctions, voux: c'est a l'avers de la trame que, par transition, le monde de ces choses va server d'arene a la rencontre entre l'^etre et la vie.

Transitions: Une ecriture par signaux (chaque vers ne compte qu'un, deux ou trois mots, termes semaphoriques d'un message suspendu), et une elocution en dents de scie, ou intermittente, ou enumerative: dents de scie, grains de chapelet, nombres successifs qui forment ou enoncent un continu sans rien combler de l'abime qui les separe. Ce qui est dit, c'est l'^etre et la vie, ainsi joints, ainsi disjoints dans les stratifications sedimentaires formant la vie inconsciente et que viennent rompre de brusques images, vehementes remontees de laves qui sont moins braise ardente qu'archeologie de belles cendres.

ΝΕΟΚΛΗΣ ΚΟΥΤΟΥΖΗΣ
Λογοτέχνης
(Από το αναλυτικό δελτίο Ελληνικής βιβλιογραφίας του Γαλλικού Ινστιτούτου)

Σύστημα ρωγμών: Λόγος άφθονος και κινητικός πού μιλάει και φαίνεται νά μήν έχει νά πει παρά άπ' αυτόν τόν Ίδιο καί χωρίς διακοπή, είναι ή ανάποδη πλευρά του υφαδιου. Είναι ο χώρος των πραγμάτων πού μιλάνε ή πού μέσα από αυτόν έχει νά πει. Καταγραφή καταχωρήσεων, υλικά καταγραμμένα σέ κατάθεση προθεσμίας ή παρακαταθήκη, χωρίς φροντίδα απογραφής και ακόμα λιγότερο απολογισμού. Αυτός ό κόσμος της παράστασης όμως είναι χαρακωμένος (αυλακωμένος) από ρωγμές: ερωτήματα, διανοίγματα, ευχές: είναι στήν όψη του υφαδιού πού, μέ μετάθεση, ό κόσμος αυτός τών πραγμάτων πρόκειται νά χρησιμοποιηθεί σάν αρένα γιά τή συνάντηση του όντος μέ τή ζωή.

Μεταβάσεις: Μιά γραφή μέ σήματα (κάθε στίχος δέν έχει παρά μία, δύο ή τρεις λέξεις, όρους σημαφορικούς ενός μηνύματος πού αιωρείται), και μιά εκφώνηση πριονωτή ή διακοπτόμενη, ή άπαριθμητική: δόντια πριονιού, χάντρες κομπολογιού, αριθμοί σέ ακολουθία πού σχηματίζουν ή αναγγέλλουν μιά συνέχεια χωρίς τίποτε νά γεμίζει τις αβύσσους πού τις χωρίζουν.

Αυτό που είναι λεγμένο, είναι το όν καί ή ζωή, έτσι ενωμένα, έτσι αποχωρισμένα μέσα στίς ιζηματογενείς στρωματογραφίες πού σχηματίζουν τήν ασυνείδητη ζωή καί πού έρχονται νά σπάσουν ξαφνικές εικόνες άπό λάβες πού ανυψώνονται ορμητικά καί πού είναι λιγότερο διάπυρη χόβολη παρά αρχαιολογία άπό ωραίες τέφρες.

ΝΕΟΚΛΗΣ ΚΟΥΤΟΥΖΗΣ
Λογοτέχνης
(αναλυτικό δελτίο Ελληνικής βιβλιογραφίας του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών)

Μια διάχυτη μελαγχολία, κάτι το ανικανοποίητο, η αίσθηση της αλλοτρίωσης του σύγχρονου ανθρώπου υποδηλώνεται στους στίχους της Έφης Αθανασίου όπως τους συναντάμε στη νέα της συλλογή «Πορεία δεύτερη», που εξέδωσε ο «Ίκαρος». Υπαινίσσεται ακόμη η ποίηση της Ε.Αθανασίου ένα «χαμένοπαράδεισο» και μια ελπίδα για το μέλλον. Με «στόχο» το «επικαιρικό» η ποιήτρια κατορθώνει συχνά, καθώς αντλεί κατευθείαν από την προσωπική της εμπειρία, να δίνει ένα βάθος, που αγγίζει το μόνιμα ανθρώπινο. Και είναι, νομίζω, αυτό ακριβώς, η επίμονη φροντίδα να μείνει πιστή στον εαυτό της, να μην αγγίσει τίποτε από όσα δεν έχει άμεση γεύση, δεν αισθάνθηκε ή δεν την συγκίνησαν, που αφαιρεί κάθε υπόνοια «φιλολογίας» από την ποίηση της Ε.Αθανασίου και την κάνει ιδιαίτερα συμπαθητική. Σήμερα, που ο «μεγάλος λόγος» και η άδεια λέξη και η τυποποιημένη έκφραση πάνε να καταντήσουν μόνιμα χαρακτηριστικά της ποίησης πολλών νέων, η ανεπιτήδευτη και αισθαντική φωνή της Ε.Αθανασίου φυσικό είναι να μας σταματάει.

Β.ΒΑΡΙΚΑΣ
Κριτικός Λογοτεχνίας
(«Το Βήμα»)

κορυφή σελίδας

Je ne crois pas me tromper en affirmant que la poetesse Efi Athanassiou apparait de plus en plus comme l'une des voix les plus authentiques de la poesie grecque moderne.

Sa poesie est autre chose qu'un divertissement. Elle a du poids et de la force ; elle ne decoule pas d'une acrobatie spirituelle mais d'une pensee profondement etudiee et pesee qui cherche au travers de la futilite de l'existence a attendre la stabilite interieure, et dans le cadre du reve a delimiter la continuite de l'experience dans le temps et au-dela du temps.

GASTON-HENRY AUFRERE
Κριτικός Λογοτεχνίας

Με ξαφνιάζουν ωραία, τα γεμάτα παλμό και ρώμη, τα γερά, περιεκτικά, φιλοσοφημένα επιγράμματα της Έφης Αθανασίου. Τα λέω έτσι γιατί, μπροστά στο βαθύ τους περιεχόμενο, η έκφραση είναι πάντα σύντομη, απόσταγμα στοχασμού και βαθιάς οδύνης. Όνειρο και οδύνη το υλικό της και πλάστης η τέχνη κι η σκέψη. Νομίζω πως μέσα στη γενική ανανεωτική πορεία της σύγχρονης ποίησης, η Ε.Αθανασίου ακολουθεί το προσωπικό της μονοπάτι. Με το γνήσιο λυρισμό, τη γυναικεία ευαισθησία και τη λιτότητα της μορφής.

ΣΟΦΙΑ ΜΑΥΡΟΕΙΔΗ - ΠΑΠΑΔΑΚΗ
Λογοτέχνης
Ποιήτρια

Έχει μια ουσία πύρινη η ποίηση της Έφης Αθανασίου όπως τη μελετούμε στη συλλογή της «Πορεία δεύτερη». Μια ουσία που κατακαίει τα πράγματα, παρουσιάζοντας ενδότερες τομές τους. Καταλυτική θα την ονομάζαμε, με την έννοια ότι θραύει αλύπητα- με σκληρότητα στο λόγο- την επιφάνεια, την μορφή, δίνοντάς μας εκείνο που είναι πέρα από το ορατό. Πέρα από την ωραιοφάνεια πραγμάτων ή καταστάσεων. Ενυπάρχει σ' όλα τα ποιήματα ένας υπαρξιακός προβληματισμός, αδιάγνωστος καμιά φορά, που δημιουργεί ένα τρικυμισμένο ξεχείλισμα συναισθημάτων. Συναισθημάτων που εκφράζονται μέσα από ποιητικές φόρμες που φέρουν και στην εξωτερική τους δομή τα σημάδια της αναταραχής. Της εσωτερικής σαρκαστικής θέσεως έναντι του κόσμου που αναλύεται κάτω απ' την «αμείλικτη» διείσδυση του ποιητικού νυστεριού. Τονίσαμε ίσως υπερβολικά αυτό το στοιχείο στην ποίηση της Αθανασίου, αλλά τούτο είναι που υπερέχει και δίνει την ιδιαίτερή του αίσθηση στην υφή των στίχων. Πάντως θά πρεπε να σημειωθεί πως η εσωτερική αγωνία είναι απόλυτα εναρμονισμένη με την εξωτερική έκφραση.

Α. ΛΥΚΑΥΓΗΣ
(«Μάχη» Λευκωσίας, 12.2.67)

κορυφή σελίδας

Ένα αρμονικό σύνολο ρεαλιστικής και ιδεαλιστικής (συμβολιστικής) αντιμετώπισης και καταγραφής των πραγμάτων είναι η δεύτερη ποιητική συλλογή της Ε.Α. Και δε μας διαφεύγει βέβαια ο προσωπικός τόνος, μια κανούργια στίλβη των λέξεων, μια προσπάθεια να βαθύνουν οι έννοιες. Μια νέα ποιητική φωνή που έρχεται να μας διηγηθή τη δική της αλήθεια.

Εφημερίδα «Αθηναϊκή» 28.9.68

Δεύτερη συλλογή της ποιήτριας προηγμένος ο λόγος, αδρότερη η εικόνα, ουσιαστικότερη η θέσις έναντι των όσων συμβαίνουν στον καιρό μας. Το συχνά απαισιόδοξο μήνυμα χάνει την οξύτητά του μπροστά στον βαθύ ανθρωπισμό που αναδίδεται από την όλη ποίηση της συλλογής.

Εφημερίδα «Απογευματινή» 7.10.66

Η δεύτερη ποιητική συλλογή της Ε. Αθανασίου, από τον πρώτο μήνα της κυκλοφορίας της, απέσπασε πλήθος εγκωμιαστικών κριτικών για τον προσωπικό της τόνο, την αδρότητα του λόγου, το βάθος των εννοιών, την ουσιαστική θέση έναντι όσων συμβαίνουν στον καιρό μας και το βαθύ της ανθρωπισμό.

Εφημερίδα «Βραδυνή» 14.1.67

Η Έφη Αθανασίου στην «Πορεία δεύτερη» έχει μια γνήσια ποιητική φλέβα ποιότητος και βαδίζει με κάθε επιτυχία προς την καθαρή ποίηση.

Ακόμη, η εργασία της μας δείχνει ένα αξιόλογο βαθμό πνευματικότητος, καθώς και την συνεχή άσκηση μέσα στον ποιητικό χώρο. Η μέθεξη της τέχνης μεταδίδεται αυτούσια και η διεργασία παρά την κάποια επίφαση σκληρότητας, που διαφαίνεται στη μορφή, συγκινεί.

Εφημερίδα «Εθνικός Κήρυξ Πατρών» 12.5.67

Τα ποιήματα της Ε. Αθανασίου έχουν ένα ύφος κι έναν παλμό οδυνηρό. Η ποίησή της είναι απογυμνωμένη από στολίδια και περιττές περικοκλάδες. Είναι μια ποίηση σκληρή και αδυσώπητη, σαρκαστική και ρεαλιστική. Τα σύμβολα και ο τόνος της ποίησης έχουν κάτι από την τραχύτητα των ημερών μας. Ο στίχος της είναι μια τραγική έκθεση ανθρώπινου πόνου.

Εφημερίδα «Ελεύθερος» 29.1.67

Τις εμπειρίες από την επαφή της με την τέχνη μας παρουσιάζει η Έφη Αθανασίου στο πρώτο της βιβλίο. Αυτός ο σκοπός που εκδηλώνεται με ανησυχίες και με εργασία και που πότε περιστρέφεται στη ζωή των καλλιτεχνών και πότε στην αντικειμενική περιγραφή των τύπων και των καταστάσεων που τους περιβάλλουν, αποτελεί ένα ωραίο και πρωτότυπο θέμα. Πραγματικά, προσφέρεται μια υγιής αντίληψη για τη ζωή και τις αισθητικές πραγματοποιήσεις.

Στο δεύτερο βιβλίο της εκείνο που παρατηρούμε είναι πως οι στίχοι της Έφης Αθανασίου απέκτησαν μεγαλύτερο μουσικό ρυθμό, πηδάνε άνετα πάνω σε μέτρο πιο εσωτερικό. Ευτυχώς δεν καταστρέφει τους αυθόρμητους στίχους της με περιττά ρετουσαρίσματα, που μεταβάλλουν συχνά μια φωνή πηγαία σε φωνή βραχνιασμένου φωνογράφου.

Η ίδια η ποιήτρια, η φύσης της, αναδύεται μέσα από τα πράγματα και τα καθρεφτίσματά τους. Υπάρχει αναμφισβήτητα μια χρωματική αντίληψη, αφού άλλωστε η Ε.Α. είναι και ζωγράφος. Μετατρέπει τους δονισμούς των χρωμάτων στους παλμούς του ήχου και στην αίσθηση των λόγων. Μας δίνεται κι αυτό το περιεχόμενο της μυστικής φωνής που ερμηνεύει τις εντυπώσεις της από τον περίγυρό της και τα γεγονότα που ζει. Παρακολουθούμε αυτή την ευχάριστη μεταβολή των σκέψεων και των αισθημάτων χωρίς να σκοντάφτουμε σε δύσκολες ή αινιγματικές φράσεις ή συμβατικές ορολογίες. Η ποιήτρια πιστεύει στον κοινωνικό σκοπό αυτής της ανύψωσής της πάνω από την άσχημη πραγματικότητα. Νοιώθουμε την αγωνία της για το φτάσιμο σ' ένα πιο ψηλό σκαλί στην αισθητική και εκπολιτιστική ζωή. Πολλές σκέψεις της ατενίζουν το μέλλον. Γυρίζουμε πάντα σε κάποιο όραμα ελληνικό, στην αιθριότητα της ελληνικής φύσης και του τοπίου που έπαψε νάναι τραγικό. Δεν συναντάμε- όπως σ' άλλες συλλογές νέων- τη λέξη θάνατος.

Κ.ΠΕΤΡΙΔΗΣ
(Εφημερίδα «Ελεύθερος» 19.2.67)

Διαβάζοντας ποιήματα της Έφης Αθανασίου νοιώθεις κάτω από κάθε στίχο να πάλλεται μια ζεστή καρδιά και ν' αγωνιά μια ευαίσθητη ψυχή- γεμάτη ανθρωπιά- όχι μόνο για το σήμερα, μα και για το αύριο και για το μακρινό μελλούμενο. Στην πορεία, που σημαδεύουν, με φωτεινή γραμμή οι δύο ποιητικές συλλογές της «Πορεία πρώτη» (1965) και «Πορεία δεύτερη» (1966) διαπιστώνει κανείς μια συνεχή κλιμάκωση της αγωνίας της, που είναι αγωνία και του σημερινού καλλιεργημένου ανθρώπου, σε βάθος κλιμάκωση ενός αιματηρού ενδόστρεφου ψαξίματος για την ανεύρεση της αλήθειας που λυτρώνει. Αν βάλεις αυτί στους στίχους του τραγουδιού «Ο ασυμβίβαστος», θ' ακούσεις μια δυνατή κραυγή, που δεν θα μπορέσεις να ξεχωρίσεις εύκολα τι ακριβώς είναι: Κραυγή πόνου που λυτρώνει, ή κραυγή απελπισίας και σπαραγμού για ό,τι φρουμάζει μέσα της ή γίνεται γύρω της. Αγωνία χωρίς λύτρωση ή λύτρωση που έρχεται μ' ένα τραγικό «Όχι» στη ζωή- δηλαδή σαν άρνηση, που σφραγίζεται με μια πιστολιά στον κρόταφο; Όμως θα καταλάβεις ότι πίσω απ' αυτόν τον ασυμβίβαστο υπάρχει η ίδια η ποιήτρια. Κι' έτσι θα βρεις το κλειδί για ν' ανοίξεις τη θύρα της ψυχής της και να συλλάβεις τον κεντρικό πυρήνα του μηνύματός της.

Στην «Πορεία δεύτερη» είναι πιο ευδιάκριτη, η αγωνία της ποιήτριας, που κοιτάζει συνεχώς προς τα μέσα και ψάχνει να βρει το Θεό της. Ανάμεσα σ' αγκάθια που ματώνουν την πορεία της, ανάμεσα σ' ερωτηματικά, γεμάτα άγχος και ταραχή, θ' ακουσθεί η μεγάλη κραυγή:

«Τι να δοξάσουμε; Με τι;».

Ουσιαστικά, η πορεία της ποιήτριας είναι πορεία προς την πραγματική λευτεριά του ανθρώπου- έννοια που την εκφράζει πυκνά και με θαυμάσια ποιητικά σχήματα στους λίγους στίχους του τραγουδιού της «Μεθύσι».

Και μόνο με τις δύο αυτές συλλογές αξίζει να πάρει η ποιήτρια μια ξεχωριστή θέση στον Νεοελληνικό Παρνασσό και να λογαριάζεται ανάμεσα στις λυρικώτερες γυναικείες φωνές της σύγχρονης ποίησής μας.

Εφημερίδα «Σημαία Καλαμών» 19.3.67

κορυφή σελίδας

Αγωνιστική διάθεση σε χαμηλούς τόνους. Ήρεμη, σαν ψίθυρος, η αντιμετώπιση της δύσκολης εποχής μας, «που φράζει τους δρόμους στα ιδανικά». Πολύ αίσθημα κι ανθρωπιά. Λακωνικός , επιγραμματικός κι αποφθεγματικός ο στίχος.

Εφημερίδα «Φως» Καϊρου

Ευχαριστώ για την αληθινή σας ποίηση.
Π.ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ

Θερμές ευχαριστίες για τις δύο αξιοπρόσεκτες ποιητικές σας συλλογές.

Μ.Ι. ΜΑΝΟΥΣΑΚΑΣ
Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

" Εφης Αθανασίου: «Σύστημα Ρωγμών»

Θά μπορούσε κανείς να υποθέσει ή και να πιστοποιήσει την επαινετή προσπάθεια γιά τή διάρθρωση μιας προσωπικής «ποιητικής» στή συλλογή της Εφης 'Αθανασίου «Σύστημα Ρωγμών». Ξεχωρίσαμε τή συλλογή αυτή μέσα από μία ομάδα ομοειδών κάπως προσανατολισμών γιατί μπορούμε να τήν εντοπίσουμε μέσα στο κλίμα του συναισθηματισμού και του άμεσου συγκινησιακού λυρισμού πού πιάνει έναν πλατύ τομέα στή σύγχρονη ποίηση μας. 'Εκεί μας οδηγεί ή προηγούμενη συλλογή της «Μεταβάσεις», (1971).
Είναι μιά εκδήλωση αξιόλογης «ποιητικής αμεσότητας» με πλούσιο υπέδαφος ζωηρών εμπειριών, αλλά και αμεσότητας αναζήτηση ενός ύφους πιό προσωπικού, μέ έκδηλη τήν προσπάθεια νά είναι καί εντυπωσιακό και πρωτότυπο. " Ετσι, μας έφερε σέ μιαν άλλη ποιητική «δυνατότητα γραφής» μέ τό «Σύστημα Ρωγμών». Ό τίτλος αυτός έχει άμεση σχέση με τίς αναζητήσεις της καί μέ όσα πραγματοποιεί. Δέν είναι αφηρημένος ή τυχαίος κι είναι κι αυτό κάτι, γιατί τόσοι πολλοί είναι οι νέοι μας στιχουργοί πού αρπάζονται άπό τά μαλλιά τής τύχης. Αν ή στιγμή είναι ευνοϊκή, κάτι μπορεί νά κερδίσουν άπό τήν τύχη. Μά τίς περισσότερες φορές δέν είναι. Ή "Εφη 'Αθανασίου δέ βασίστηκε καθόλου στην τύχη, άλλα στή διανοητική σύλληψη. ' Υπάρχει μιά ποιητική λογική στή νέα της προσπάθεια, πού συνίσταται όχι στό νά περιγράφει κατά παράταξιν τίς παραστάσεις της ή τήν εικονογραφική συγκομιδή τής ποιητικής της φαντασίας, άλλα νά τίς τρυπάει μέ ορμή, κάθετα, όπως γίνεται μέ τά γαιοτρύπανα στους δρόμους ή μέ τά μηχανήματα γιά τήν ανεύρεση πετρελαιοπηγών. "Ετσι, τό ποίημα, ή τό ποιητικό υλικό, άναβρυζει άπό τά κάτω προς τά επάνω, πιδακιστά, σάν τό νερό τών συντριβιανιών. Είναι κάπως εξωτερικό, κάπως «μηχανιστικό», αυτό τό σύστημα τής 'Αθανασίου, γιατί χρησιμοποιεί συστηματικά και πληθωρικά τις άνω τελείες και τις σύντομες, λαχανιαστές φράσεις πού τις σταματούν απότομα οι τελείες άλλα συχνά έχει σάν αποτέλεσμα τήν ενάργεια του ύφους καί τή διατήρηση τής πρώτης ζωντάνιας πού διακρίνει τό ξεκίνημα ενός ποιήματος άπό τό μηδέν προς τήν έκφραση. Σά νά προσηλώνεται επίτηδες ή 'Αθανασίου οτά εξωτερικά γνωρίσματα τής ζωής μας, στην ηχητική της καί στην εικονική της. Ίσως νά κρίνει μάταια πιά τήν «εσωτερική έκφραση», σά νά τήν κατάργησε ό πυρετικός όμαδισμός τής βιομηχανοποιημένης ζωής μας. ' Η ' Αθανασίου γράφει τά ποιήματα της ανακατεμένη μέ τό βιαστικό πλήθος ανάμεσα στό κίτρινο καί στό πράσινο φως των διαβάσεων. Είναι και ή θέση αυτή μιά ποιητική σκοπιά πού όχι μόνο τή δικαιολογεί, αλλά καί τήν επιβάλλει ή εποχή μας, όταν μπορεί βέβαια κανείς νά τήν εκμεταλλευθεί, όπως τό πετυχαίνει, συνολικά, ή Αθανασίου, δίνοντας αυτά τά «σύγχρονα ακαριαία», όπου όμως όλα μαζί
συνθέτουν ένα αρκετά φαντασμαγορικό πίνακα, αντικειμενικό μαζύ άλλα καί ποιητικό.

ΑΝΤΡΕΑΣ ΚΑΡΑΝΤΩΝΗΣ
Κριτικός Λογοτεχνίας
«ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ» ΤΕΥΧΟΣ 1084 (ΤΟΜΟΣ 92ος) 1 Σεπτεμβρίου 1972

Με τή συλλογή «Σύστημα Ρωγμών» (προηγούμενες ποιητικές προσπάθειες: «Πορεία ή Πρώτη» 1965 καί «Πορεία Δεύτερη» 1966), ή Έφη 'Αθανασίου επιδιώκει νά περισώση φωτοτυπικά συγκεκριμένες στιγμές καθημερινότητος, ιδιωτικού σαφώς χαρακτήρος. Το όλο ψυχικό κλίμα της συλλογής υπόκειται στό ύφος του προσωπικού ημερολογίου καί στό ήθος μιας συζητητικής έκτονώσεως μέ καλλιέργεια καί αρχοντιά συνοδευμένο.

' Η διάρθρωση του λόγου είναι πεζογραφική καί ή μόνη προσπάθεια νά έξαρθή ή ειδοποιός διάκριση εξαντλείται στίς μικρές προτάσεις, στό ασύνδετο σχήμα, στίς ήμιπεριόδους ( μέ κατάχρηση τής άνω στιγμής), σέ παρασιωπήσεις καί πολύ συχνά σέ διαλογική διατύπωση (θεατρικότητα), πού φιλοδοξεί νά μετατραπεί σέ άλλη διάσταση τής ποιητικής έκφρασης.

Ευτυχέστερη καί σάν έμπνευση καί σάν καταγραφή είναι ή δεύτερη συλλογή τής Έφης 'Αθανασίου. Χωρίς νά ξεφεύγει από τό βασικό έθος τής ημερολογιακής απαριθμήσεως, τής συντάξεως τών προσωπικών εντυπώσεων καί τής παρατακτικής περιγραφής, εμφανίζει στίς «Μεταβάσεις» ποιητικότερο κλίμα καί στή λυρική δορά καί στην εικονιστική διάταξη καί διαθέτει τό γνωμικό της στοιχείο ύποβλητικώτερο μεταφυσικό τόνο. Ό μεταφορικός οπλισμός γίνεται έδώ σεβαστός καί σ' ώρισμένα ποιήματα (όπως π.χ. «Τής καταιγίδας», « ' Εαρινό» κ. ά.) υπάρχουν στιχουργικές κατακτήσεις. Μέ τή δεύτερη αυτή συλλογή γίνεται σαφής ή «εμπόλεμη» ανησυχία στό νά κατακτηθεί τό εκφραστικό όργανο, νά γίνει πιό προσωπικό, πιό οικείο, πιό μόνιμο.

ΤΑΣΟΣ ΛΙΓΝΑΔΗΣ
Κριτικός Λογοτεχνίας
"Χρονικό" 1972
(Ζωή και Τέχνη)
Κριτική παρουσίαση στίς ποιητικές συλλογές Πορεία Πρώτη καί Πορεία Δεύτερη της Έφης Αθανασίου'.

κορυφή σελίδας

' Η Εφη Αθανασίου, γνωστή καί σά ζωγράφος, μας δίνει μιά γνήσια ποίηση πού τή διακρίνει τόσο ό βαθύς λυρισμός της, όσο καί ή αγάπη της σέ κάθε ανθρώπινο, σέ κάθε δημιουργικό. ' Η αγάπη της γιά τό καλό, τό γόνιμο, αποτελεί τό ζυμάρι πού πλάθει τό στίχο της. Ξεγυμνώνει τήν άρνηση καί προβάλλει τόν καινούργιο κόσμο, μέ όλες του τις αρετές, αφήνοντας καθαρά νά φανεί καί ή συγκίνηση της, μέσα σ' ένα αισθητικό μεγαλείο απ' το οποίο περνούν καί τά ευγενικά της συναισθήματα.

" Οταν βλέπει τά στοιχειά του κακού νά γκρεμίζουν τά όνειρα της γιά τόν κόσμο της αγάπης, της αρετής πού κρατάει τις συμπληγάδες πέτρες ανοιχτές, δέν απογοητεύεται. Γιγαντώνει μέσα, άπό τα έδώ χάλασματα.

ΣΠΥΡΟΣ ΜΗΛΑΣ
Λογοτέχνης

ΥΠΑΡΧΕΙΣ
(Από τη συλλογή "Έξοδος προς τη Νέα Εποχή")

Όταν θα ξαναβρώ τη φωνή μου
Όλες οι κραυγές που σίγησαν μέσα μου
Τον καιρό της σιωπής
Θα γίνουν κρύσταλλο
Σε μια λέξη
Υπάρχεις
Σε αναγνωρίζω παντού
Η πνοή σου διασχίζει τον άνεμο
ζωντανεύει όλους τους ήχους
Διαπερνάει τους ορίζοντες
Ανοίγει δρόμους
Κανάλια στα σύμπαντα
Με τυλίγει ζεστά
με δροσίζεις
Με φυσάς
Γίνομαι δένδρο
Ανεμίζομαι
Απλώνω χέρια
Κλαδιά
Ανοίγω μάτια
Στο βλέμμα σου
Στο φως
Θαμπωμένη σε ψάχνω
Και σε βρίσκω
Κάθε στιγμή
Κι ανασταίνομαι
Ενωμένη με σένα απλώνομαι
Πάνω στο χώρο
Το χρόνο
Την πόλη, αυτή
Που με γέννησε
Πατρίδα δεν έχω
Ξεφεύγω απ΄τη γη και
Κυλάω μαζί σου στο άπειρο.
Όταν μ΄αγγίζεις ανθίζω
Βγάζω λουλούδια
καρπούς
Λυγιέμαι στον άνεμο
Αντέχω στις βροχές
Περνώ τους αιώνες
Σε ξαναβρίσκω.
Ρίχνω ρίζες βαθειά
Με ποτίζεις
Γίνομαι κάμπος
Γη
Με οργώνεις
Βγάζω χορτάρι
Πρασινίζω
Ο αέρας με φυσάει
Με χαϊδεύει στις κορφές
Βροχή που πέφτει
Με στολίζει διαμάντια
Ήλιος που βγαίνει
Μου αφήνει τη λάμψη του
Πύρινος με κατακαίει
Γίνομαι σκόνη
Σηκώνομαι ψηλά
Αιωρούμαι στο άπειρο
Μαζί του ιριδίζω
Περνάω στα μόρια
Μέσα στο φως
Εκτοξεύομαι
Χορεύω σε κύκλους
Διασχίζω μορφές
Βρίσκω περάσματα
Όπου μου δείχνεις
Ανοίγω δρόμο
Να΄ρθω να σε βρω
Μου απλώνεις το χέρι
Το πιάνω
Πετάω μαζί σου
Περνάμε κάμπους
Και θάλασσες
Τα βουνά
Τους αιώνες
Ποια εποχή
Το πέρασμα σου σημάδεψε
Και σε γνώρισα
Που κύλησες μέσα μου βαθειά
Με ήχους
Με φωνές παιδιών
Τραγούδια
Σήμαντρα άλλων κόσμων μακρυνών
Ποια εποχή
Ποιος τόπος
Ποιος δρόμος
Ποιο μονοπάτι
Μ΄έφερε κοντά σου.
Μόνη
Σε μια χώρα
Που σκοντάφτεις
Σε κολώνες
Και μάρμαρα
Μοναχή
Σε τόπο
Που δεν ήξερα γλώσσα
Αρθρωνα κραυγές
Σαν φάρος πετούσα σινιάλα
Αγκυρες σχοινιά
Και βυθιζόμουνα
΄Ηρθες
Έριξες νησί
Πυξίδα
Μ΄έβαλες στο πλοίο
Πήρες το τιμόνι
Και με πας
Στην άλλη όχθη.
Είχα το πρόσωπο
Κολλημένο στο χώμα
Στου σκουλικιού το δρόμο
Που όριζα
Ήρθες με το μαγικό ραβδί σου
Μούριξες
Τρυφερό μουρόφυλλο
Βγάζω μετάξι
Πλέκω το κουκούλι μου
Κι εκεί φωλιάζω.
Στη ματιά σου
Αλλάζω αστραπιαία μορφές
Περνάω σαν άνεμος
Μέσα από τις μεταμορφώσεις μου
Γίνομαι χρυσαλλίδα
Τινάζω φτερά
Σε γέννηση άλλη
Σ΄άλλη προοπτική του κόσμου
Που δεν άλλαξε
Ανοίγω βλέφαρο στο φως
και συλλαβίζω
Αλφα κι Ωμέγα
Λέξεις δεν ξέρω
Ούτε τις πληγές του κόσμου
Μόνο χρώματα
και φως
Με κρατάς απ΄το χέρι
Τα όρια χάνονται
Διανύω εποχές
Διαστρικά διαστήματα
Μια πλάση άλλη
Ρίχνεται μπροστά
Στην όρασή μου
την κατάκλειστη
(Στο αραχνιασμένο σπίτι)
Τώρα
Ορθάνοιχτη στο φως
Σ΄ακολουθώ παντού
Διαβαίνω τις τροχιές των άστρων
Μέσα από Γαλαξίες
Που ξεσπούν σαν καταιγίδες
Μαζί σου ταξιδεύω
Περνάω βουνά
Σύννεφα
Κόσμους και σύμπαντα
Σε βλέπω
Σε γνωρίζω
Σε νοιώθω
Είσαι εσύ
Που βρίσκεσαι παντού
Και
Υ π ά ρ χ ε ι ς

25. 08. 84